E drejta trashegimore

P-1. Objekti i trashigimise
Masa trashegimore perbehet nga teresia e te gjitha te drejtave dhe detyrimeve , tere actives dhe passives se te vdekurit te pershtatshme per tu trasheguar dhe te kalojne ne trashegimtar.

P-2. Aftesia per trashegimi
Kusht qe nje person fizik te jete trashegimtar i nje personi tjeter fizik eshte qe ai te kete mbijetuar trshegimlenesin. E drejta materiale aftesine per trasheguar ia njeh edhe femiut te zene , me kusht qe ai te lind i gjalle.
Kur trashegimtar paraqitet personi juridik, atehere aftesia e tij per te trasheguar vleresohet varesisht se a eshte ai person i regjistruar ne analogji me rpezumicionin.

P-3. Baza e thirrjes ne trashegimi
LMT njeh dy baza te thirrjes ne trashegimi: ligjin dhe testamentin.
Testamenti eshte baze me e fuqishme sepse shprehje e vullnetit te trashegilenesit . Kjo do te thote se trashegimia ne baze te ligjit ekziston vetem kur nuk ka testament, kur testamenti eshte nul, kur me testament nuk eshte caktuar sukcesori universal – trashegimlenesi , por vetem ai singular-legatari, kur personi i caktuar si trashegimtar ne baze te testamentit vdes para trashegimlenesit, kur trashegimtari heq dore nga trashegimia, kur trashegimtari ne baze te testamentit nuk eshte i njejte.

P-4. Pasuria trashegimore pa trashegimi
Trashegimia pas te vdekurit i cili nuk ka lene trashegimtar ligjor i takon komunes ne te cilen gjendet.

P-5. Bashkesia jashtemartesore si baze e pavarur e trashegimise ligjore ne Kosove
Personat te cilet jetojne ne bashkesi jashtemartesore trashegohen ne mes vete ne keto kushte:
1-nese bashkesia jashtemartesore ka zgjatur se paku 15 vite, ndersa ne rastin kur ka femije se paku 5 vite;
2- qe ne momentine vdekjes se trashegimlenesit asnjeri te mos jete ne martese me person tjeter.
Meqe ky trashegim eshte perjashtim, ligji eshte percaktuar edhe per mosnjohjen e cilesise se trashegimtarit te domosdoshem bashkershorteve ne bashkesi jashtemartesore.

P-6. Trashegimi ne baze te ligjit
Trashegimi ne baze te ligjit eshte baze e thirrjes ne trashegimi ngase kurdohere qe nuk ka testament kjo baze vie ne shprehje.
Rradhet e trashegimit – Radhen e pare te trashegimise e perbejne te paslindurit dhe bashkeshorti i vdekurit. Keta trashegimlenesin e trashegojne ne pjese te barabarta.
Radhen e dyte te trashegimit e perbejne prinderit dhe bashkeshorti i te vdekurit. Keta trashegojne pjese te barabarta. Mirepo kur prinderit trashegojne vetem nga shkaku se bashkeshorti ka vdekur para dekujusit , atehere prinderit e trashegojne tere masen trashigimore.
Radhen e trete e perbejne gjysherit dhe gjyshet e te vdekurit. Kjo ndodh pra kur pas trashegimlenesit nuk mbetet as i paslinduri as bashkeshort as prind, atehere trashegojne gjysherit dhe gjyshet nga baba dhe nana dhe ate ne pjese te barabarta.
E drejta e perfaqesimit – Kjo eshte e derjte e konstituuar ne dobi te femijeve te atij trashegimtari i cili ka vdekur para prindit te vet si trashegimlenes. Ne raste te tilla, pjesa qe do ti takonte femijes se vdekur e trashegojne femijet e tij nga baza e perfaqesimit.
Zvogelimi dhe rritja e pjeses se trasheguar – E drejta per rritje dhe zvogelim te pjeses se trasheguar eshte perjashtim, andaj edhe aplikohet me kujdes te shtuar.
Keshtu , zvogelim i pjeses trashegimore parashihet per bashkeshortin i cili nuk eshte primd i femijes pasjetues , ndersa rritja e trashegimit parashihet si per bashkeshortin i cili nuk nuk ka mjete te mjaftueshme e as mundesi te mbahet, ashtu edhe per prinderit dhe femijet ne kushte te njejta.
Trashegimtaret e domosdoshem dhe pjesa e domosdoshme dhe disponsibile e pasurise se trasheguar – Trashegimtare te domosdoshem jane pasardhesit e trashegimlenesit, te adoptuarit dhe pasardhesit e tyre, bashkeshorti, prinderit, adoptuesi, vellezerit e motrat, gjysherit dhe gjyshet dhe te paret e tjere. Adoptuesi nga adoptimi i pjesshem , vellezerit dhe motrat e trashigimlenesit, gjysherit dhe gjyshet dhe te paret tjere, cilesine e trashegimtarit te domosdoshem mund ta kene vetem nese nuk kane mjete per ekzistence.
Mirepo trashegimtar i domosdoshem mund te jete vetem ai i cili eshte thirrur ne trashegimi sipas radhes ligjore. Trashegimtareve te domosdoshem u takon pjesa e trashegimise me te cilen trashigimlenesi nuk ka mundur te disponoj.

P-7. Trashegimi ne baze te testamentit
Testamenti i cili eshte perpiluar ne baze te ligjit dhe i cili nuk ka te meta, eshte baze per trashegimi ne baze te testamentit. Nje testament konsiderohet i vlefshem nese nuk permban te meta sa i perket aftesise se veprimit, shprehjes se vullnetit dhe te formes.
Llojet dhe format e testamentit – Ekzistojne keto forma te testamentit:
1)testamenti i shkruar nga vet trashigimlenesi; 2) testamenti me shkrim para deshmitareve; 3) testamenti gjyqesor; 4) testamenti i perpiluar para perfaqesuesve diplomatic ose konsullar ne boten e jashtme; 5) tetstamenti i perpiluar ne anije; 6) testamenti i perpiluar ne kohen e mobilizimit ose te luftes; 7) testamenti me goje.
Deshmitaret testamental – Me rastin e perpilimit te testamentit, kerkesa per deshmitare mund te paraqitet ne keto raste: a) kur behet testamenti me shkrim para deshimtareve; b) kur behet testamenti gjyqesor; c) kur behet testamneti me goje.
Deshmitaret mund te jene persona madhor te cileve nuk u eshte hequr zotesia e per veprim, te cilet dine te shkruajne dhe lexojne, kurse te testamenti gjyqesor duhet ta dine edhe gjuhen ne te cilen eshte perpiluar testamenti. Kur eshte fjala per deshmitaret te testamenti me goje, kerkesa qe te dine shkrim dhe lexim nuk eshte e domosdoshme.
Permbajtja e testamentit – Ajo qe konsiderohet e rendesishme tek permbajtja e testamentit eshte caktimi i nje apo me shume vetave per trashegimtare testamental. Pastaj eshte e rendesishme te ceket se a trashegohet e tere pasuria apo vetem nje pjese e saj.
Legu – Kur tetstamentlenesi me testament e cakton qe nje ose me shume sende t’i jepen nje personi te caktuar apo kur urdheron ti paguhet nje borxh, atehere behet fjale per legun. Personi ne dobi te te cilit eshte dhene nje urdher , nuk ka cilesine e trashegimtarit.
Ekzekutuesit e testamentit - Trashegimlenesi mund te caktoj me testament nje ose me shume persona si ekzekutues te testamentit. Detyra e ekzekutuesit te testamentit eshte realizimi i asaj qe eshte percaktuar me testament, sidomos per ruajtjen e mases trashegimore dhe per permbushjen e saj.
Revokimi i testamentit – Nje testament pavaresisht nga forma e tij, mund te revokohet ne cdo menyre dhe cdo kohe dhe ate qofte ne teresi apo pjeserisht. Si revokim i testamentit konsiderohet edhe asgjesimi i i shkreses se perpiluar si tetsmanet. Poashtu si revokim i testamentit konsiderohet edhe perpilimi i testamentit te mevonshem me permbajtje te kundert ose te ndryshme.

P-8. Kontratat trashegimore-juridike
Kontratat per trashegimine dhe trashegimine e ardhme ose legun – Mundesia qe te kontraktohet dicka ne llogari te kontraktuesit e ne barre te rashegimise se pahapur, te ardhme, nuk mund te perjashtohet, por kontraktimet e tilla jane nule dhe nuk prodhojne efekt juridik. Ky rregull vlen edhe kur kemi te bejme me legun.
Cedimi dhe ndarja e trashegimise gjate jetes – Cedimi dhe ndarja e pasurise per se gjalli eshte veprim te cilin e nderrmer prarardhesi ne pajtim me te gjithe trashegimtaret e vet. Kjo menyre e rregullimit te raporteve pronesore kosniderohet e lejueshme dhe e vlefshme nese kryhet ne pajtim me ligjin. Per te qene cedimi dhe ndarja e vlefshme duhen plotesuar dy kushte: 1) pelqimi i te gjithe trashegimtareve dhe 2) marreveshja me shkrim e vertetuar ne gjyq.
Kontrata per mbajtje te perjetshme – Kontrata e tille eshte: 1) pune juridike detyrimore; 2)pune juridike e dyanshme; 3) pune juridike formale; 4) pune juridike e karakterit personal dhe aleator.
Me kete kontrate permbahet detyrimi qe njera pale ta mbaje palen tjeter e qe per kete personi i mbajtur merr detyrimin qe tere pasurine e vet apo nje pjese te saj.

P-9. Kalimi i pasurise trashegimore te trashegimtaret
Hapja e trashegimise –Nje trashegimi konsiderohet e hapur nga momenti i vdekjes se nej personi i cili pas vetes ka lene pasuri e cila mund te trashegohet. Ne rastet kur kemi te bejme me personin e shpallur te vdekur, si dite e hapjes se trashegimise merret dita kur aktvendimi me te cilin personi eshte shpallur i vdekur, mer formen e prere, perpos nese me ate aktvendim nuk eshte caktuar ndonje dite tjeter.
Fitimi i pasurise se trasheguar dhe heqja dore nga trashegimia – Sipas ligjit, trashegimia e nje te vdekuri kalon tek trashegimlenesit e tij qe nga momenti i vdekjes. Pra deklarata trashegimore nuk eshte kusht.
Pranimi i trashegimise eshte veprim personal, prandaj eshte e drejte e trashegimtarit qe vete te deklarohet se a pranon apo jo nje trashegimi. Deklarata mbi heqjen dore nga trashegimia mund te jete e pjesshme apo e kushtezuar.
Pergjigja e trashigimtareve per borxhet e trashegimlenesit – Parimi se dikush trashegon, do te thote se ai e trashegon edhe aktiven edhe pasiven, pra trashegimtari pergjigjet edhe per borxhet e trashegimlenesit. Kur ka me shume trashegimtare, atehere te gjithe ata ne menyre solidare pergjigjen per borxhet e trashegilmenesit.
Ndarja e trashegimise – Kur nje trashegimi ka me shume trashegimtare, atehere ngavullneti i tyre varet se a do te ndahet ajo pasuri, apo do te vazhdoj te ekzistoj si bashkesi. Poashtu nga trashegimtaret varet se si do te beht ndarja. Pra ndarja me marreveshje eshte e lejueshme. Ndarjen e trashegimise mund ta kerkoj cdo trashegimtar dhe ne cdo kohe.

P-1. Objekti i trashigimise
Masa trashegimore perbehet nga teresia e te gjitha te drejtave dhe detyrimeve , tere actives dhe passives se te vdekurit te pershtatshme per tu trasheguar dhe te kalojne ne trashegimtar.

P-2. Aftesia per trashegimi
Kusht qe nje person fizik te jete trashegimtar i nje personi tjeter fizik eshte qe ai te kete mbijetuar trshegimlenesin. E drejta materiale aftesine per trasheguar ia njeh edhe femiut te zene , me kusht qe ai te lind i gjalle.
Kur trashegimtar paraqitet personi juridik, atehere aftesia e tij per te trasheguar vleresohet varesisht se a eshte ai person i regjistruar ne analogji me rpezumicionin.

P-3. Baza e thirrjes ne trashegimi
LMT njeh dy baza te thirrjes ne trashegimi: ligjin dhe testamentin.
Testamenti eshte baze me e fuqishme sepse shprehje e vullnetit te trashegilenesit . Kjo do te thote se trashegimia ne baze te ligjit ekziston vetem kur nuk ka testament, kur testamenti eshte nul, kur me testament nuk eshte caktuar sukcesori universal – trashegimlenesi , por vetem ai singular-legatari, kur personi i caktuar si trashegimtar ne baze te testamentit vdes para trashegimlenesit, kur trashegimtari heq dore nga trashegimia, kur trashegimtari ne baze te testamentit nuk eshte i njejte.

P-4. Pasuria trashegimore pa trashegimi
Trashegimia pas te vdekurit i cili nuk ka lene trashegimtar ligjor i takon komunes ne te cilen gjendet

P-6. Trashegimi ne baze te ligjit
Trashegimi ne baze te ligjit eshte baze e thirrjes ne trashegimi ngase kurdohere qe nuk ka testament kjo baze vie ne shprehje.
Rradhet e trashegimit – Radhen e pare te trashegimise e perbejne te paslindurit dhe bashkeshorti i vdekurit. Keta trashegimlenesin e trashegojne ne pjese te barabarta.
Radhen e dyte te trashegimit e perbejne prinderit dhe bashkeshorti i te vdekurit. Keta trashegojne pjese te barabarta. Mirepo kur prinderit trashegojne vetem nga shkaku se bashkeshorti ka vdekur para dekujusit , atehere prinderit e trashegojne tere masen trashigimore.
Radhen e trete e perbejne gjysherit dhe gjyshet e te vdekurit. Kjo ndodh pra kur pas trashegimlenesit nuk mbetet as i paslinduri as bashkeshort as prind, atehere trashegojne gjysherit dhe gjyshet nga baba dhe nana dhe ate ne pjese te barabarta.
E drejta e perfaqesimit – Kjo eshte e derjte e konstituuar ne dobi te femijeve te atij trashegimtari i cili ka vdekur para prindit te vet si trashegimlenes. Ne raste te tilla, pjesa qe do ti takonte femijes se vdekur e trashegojne femijet e tij nga baza e perfaqesimit.
Zvogelimi dhe rritja e pjeses se trasheguar – E drejta per rritje dhe zvogelim te pjeses se trasheguar eshte perjashtim, andaj edhe aplikohet me kujdes te shtuar.
Keshtu , zvogelim i pjeses trashegimore parashihet per bashkeshortin i cili nuk eshte primd i femijes pasjetues , ndersa rritja e trashegimit parashihet si per bashkeshortin i cili nuk nuk ka mjete te mjaftueshme e as mundesi te mbahet, ashtu edhe per prinderit dhe femijet ne kushte te njejta.
Trashegimtare te domosdoshem jane pasardhesit e trashegimlenesit, te adoptuarit dhe pasardhesit e tyre, bashkeshorti, prinderit, adoptuesi, vellezerit e motrat, gjysherit dhe gjyshet dhe te paret e tjere. Adoptuesi nga adoptimi i pjesshem , vellezerit dhe motrat e trashigimlenesit, gjysherit dhe gjyshet dhe te paret tjere, cilesine e trashegimtarit te domosdoshem mund ta kene vetem nese nuk kane mjete per ekzistence.
Mirepo trashegimtar i domosdoshem mund te jete vetem ai i cili eshte thirrur ne trashegimi sipas radhes ligjore. Trashegimtareve te domosdoshem u takon pjesa e trashegimise me te cilen trashigimlenesi nuk ka mundur te disponoj.

P-7. Trashegimi ne baze te testamentit
Testamenti i cili eshte perpiluar ne baze te ligjit dhe i cili nuk ka te meta, eshte baze per trashegimi ne baze te testamentit. Nje testament konsiderohet i vlefshem nese nuk permban te meta sa i perket aftesise se veprimit, shprehjes se vullnetit dhe te formes.
Llojet dhe format e testamentit – Ekzistojne keto forma te testamentit:
1-testamenti i shkruar nga vet trashigimlenesi;
2- testamenti me shkrim para deshmitareve;
3- testamenti gjyqesor;
4- testamenti i perpiluar para perfaqesuesve diplomatic ose konsullar ne boten e jashtme;
5- tetstamenti i perpiluar ne anije;
6- testamenti i perpiluar ne kohen e mobilizimit ose te luftes;
7- testamenti me goje.
Deshmitaret testamental – Me rastin e perpilimit te testamentit, kerkesa per deshmitare mund te paraqitet ne keto raste:
a- kur behet testamenti me shkrim para deshimtareve;
b- kur behet testamenti gjyqesor;
c- kur behet testamneti me goje.
Deshmitaret mund te jene persona madhor te cileve nuk u eshte hequr zotesia e per veprim, te cilet dine te shkruajne dhe lexojne, kurse te testamenti gjyqesor duhet ta dine edhe gjuhen ne te cilen eshte perpiluar testamenti. Kur eshte fjala per deshmitaret te testamenti me goje, kerkesa qe te dine shkrim dhe lexim nuk eshte e domosdoshme.
Permbajtja e testamentit – Ajo qe konsiderohet e rendesishme tek permbajtja e testamentit eshte caktimi i nje apo me shume vetave per trashegimtare testamental. Pastaj eshte e rendesishme te ceket se a trashegohet e tere pasuria apo vetem nje pjese e saj.
Legu – Kur tetstamentlenesi me testament e cakton qe nje ose me shume sende t’i jepen nje personi te caktuar apo kur urdheron ti paguhet nje borxh, atehere behet fjale per legun. Personi ne dobi te te cilit eshte dhene nje urdher , nuk ka cilesine e trashegimtarit.
Ekzekutuesit e testamentit - Trashegimlenesi mund te caktoj me testament nje ose me shume persona si ekzekutues te testamentit. Detyra e ekzekutuesit te testamentit eshte realizimi i asaj qe eshte percaktuar me testament, sidomos per ruajtjen e mases trashegimore dhe per permbushjen e saj.
Revokimi i testamentit – Nje testament pavaresisht nga forma e tij, mund te revokohet ne cdo menyre dhe cdo kohe dhe ate qofte ne teresi apo pjeserisht. Si revokim i testamentit konsiderohet edhe asgjesimi i i shkreses se perpiluar si tetsmanet. Poashtu si revokim i testamentit konsiderohet edhe perpilimi i testamentit te mevonshem me permbajtje te kundert ose te ndryshme.
P-8. Kontratat trashegimore-juridike
Kontratat per trashegimine dhe trashegimine e ardhme ose legun – Mundesia qe te kontraktohet dicka ne llogari te kontraktuesit e ne barre te rashegimise se pahapur, te ardhme, nuk mund te perjashtohet, por kontraktimet e tilla jane nule dhe nuk prodhojne efekt juridik. Ky rregull vlen edhe kur kemi te bejme me legun.
Cedimi dhe ndarja e trashegimise gjate jetes – Cedimi dhe ndarja e pasurise per se gjalli eshte veprim te cilin e nderrmer prarardhesi ne pajtim me te gjithe trashegimtaret e vet. Kjo menyre e rregullimit te raporteve pronesore kosniderohet e lejueshme dhe e vlefshme nese kryhet ne pajtim me ligjin. Per te qene cedimi dhe ndarja e vlefshme duhen plotesuar dy kushte:
1- pelqimi i te gjithe trashegimtareve
2- marreveshja me shkrim e vertetuar ne gjyq.
Kontrata per mbajtje te perjetshme – Kontrata e tille eshte:
1- pune juridike detyrimore;
2- pune juridike e dyanshme;
3- pune juridike formale;
4- pune juridike e karakterit personal dhe aleator.
Me kete kontrate permbahet detyrimi qe njera pale ta mbaje palen tjeter e qe per kete personi i mbajtur merr detyrimin qe tere pasurine e vet apo nje pjese te saj.

P-9. Kalimi i pasurise trashegimore te trashegimtaret
Hapja e trashegimise –Nje trashegimi konsiderohet e hapur nga momenti i vdekjes se nej personi i cili pas vetes ka lene pasuri e cila mund te trashegohet. Ne rastet kur kemi te bejme me personin e shpallur te vdekur, si dite e hapjes se trashegimise merret dita kur aktvendimi me te cilin personi eshte shpallur i vdekur, mer formen e prere, perpos nese me ate aktvendim nuk eshte caktuar ndonje dite tjeter.
Fitimi i pasurise se trasheguar dhe heqja dore nga trashegimia – Sipas ligjit, trashegimia e nje te vdekuri kalon tek trashegimlenesit e tij qe nga momenti i vdekjes. Pra deklarata trashegimore nuk eshte kusht.
Pranimi i trashegimise eshte veprim personal, prandaj eshte e drejte e trashegimtarit qe vete te deklarohet se a pranon apo jo nje trashegimi. Deklarata mbi heqjen dore nga trashegimia mund te jete e pjesshme apo e kushtezuar.
Pergjigja e trashigimtareve per borxhet e trashegimlenesit – Parimi se dikush trashegon, do te thote se ai e trashegon edhe aktiven edhe pasiven, pra trashegimtari pergjigjet edhe per borxhet e trashegimlenesit. Kur ka me shume trashegimtare, atehere te gjithe ata ne menyre solidare pergjigjen per borxhet e trashegilmenesit.
Ndarja e trashegimise – Kur nje trashegimi ka me shume trashegimtare, atehere ngavullneti i tyre varet se a do te ndahet ajo pasuri, apo do te vazhdoj te ekzistoj si bashkesi. Poashtu nga trashegimtaret varet se si do te beht ndarja. Pra ndarja me marreveshje eshte e lejueshme. Ndarjen e trashegimise mund ta kerkoj cdo trashegimtar dhe ne cdo kohe.