Makroekonomi

Cikli i biznesit dhe rritja ekonomike


Historia e zhvillimit ekonomik, e vendeve të zhvilluara kapitaliste, tregon se ekonomia nuk rritet e zhvillohet pa probleme.
Luhatjet e ekonomis her në ekspansion , her në reçsion që karakterizohen nga lëvizjet në ngritje dhe në ulje të produktit total, inflacionit, normës së interesit dhe punësimit krijojnë cikle të biznesit.


Cikli i biznesit dhe fazat e tij


Periudhat e rënies dhe ngritjes ekonomike, tregojnë se kushtet e biznesit nuk janë të pandryshueshme por ato kan lëkundje të cilat nuk janë të rregullta e të përcaktuara.
Kur ekspansioni ja lë vendin recesionit në të cilin niveli i GDP, punësimit dhe i të ardhurave reale bien, fitimet e firmave gjithashtu reduktohen dhe shumë të punësuar shndërrohen në të papunë.
Këto lëvizje her drejt rënies e her drejt ngritjes të treguesve kryesorë ekonomikë përball një prirjeje të përgjithshme në rritjen ekonomike formojnë ciklet e biznesit.Ekonomistët që merren me studimin e cikleve të biznesit kanë përcaktuar katër faza të ciklit të biznesit: 
Momenti kyq, për të identifikuar një cikël të biznesit, është përcaktimi i fazës së recesionit apo ekonomia kur është në periudhen e renies. Duhet të cekim se rëniet ekonomike afatshkurta nuk përbëjn reçesion ekonomik , atëher kur kemi të bëjm me reçesion ekonomik kur GDP reale bie gjat dy tremujorëve të njëpasnjëshëm.
Gjatë periudhës së recesionit firmat dhe konsumatorët ulin nivelet e shpenzimeve të tyre.
Periudha e reçesionit përfundon me arritjen e pikes me te ulet te ciklit te biznesit ku firmat punojn me kapacitet me te ulet dhe rritet pa punsia, shum frima falimentojn.
Pas nje kohe fillon periudha e ekspansionit ku ndodh e kunderta e reçesionit dhe kjo faz perfundon me arritjen e pikes me te lart te ciklit.


Modeli Kejnsian
Ekonomia është në një ekuilibër afatshkurt në pikën BAD>AD’ -reduktimi i investimeve, ulja e shpenzimeveC- ekonomia në një ekuilibër të ri makroekonomik ku në kët pik ekuilibri GDP real është reduktuar nga niveli Q në Q’P>P’ –niveli i përgjithshëm i çmimeve është ulur.
Një shprehje e pikpmajes neoklasike mbi ciklet e biznesit është teoria e cikleve real të biznesit e cila mbështetet në supozimin se kurba e ofertës agregate është e formës klasike, dmth vertikale.Sipas kësaj teorie të gjitha luhatjet në GDP reale shkaktohen vetëm nga goditjet që pëson oferta agragate.Neoklasikët theksojnë në këtë mënyrë se ndryshimet në kërkesën agregate nuk ndikojnë në nivelin e GDP real.


Disa teori të cikleve të biznesit
Lidhur me ciklet e biznesit dhe shkaqet e tyre, ekzistojnë teori të shumta.
Teoria monetariste i shpjegon me reduktimin e sasisë së parasë dhe të kreditit.
Teoria teknologjike vendos në bazë të shpjegimit të cikleve të biznesit inovacionet e rëndësishme teknologjike.
Teoria psikologjike i shpjegon ciklet e biznesit me optimizmin apo pezimizmin e agjentëve ekonomik.
Teoria e konsumit të pamjaftueshëm gjithqka shpjegon me prirjen për kursim, e cila sjell si pasoj që kursimet të jenë më të mëdha se investimet.
Të gjitha teoritë mbi ciklet e biznesit mun ti klasifikojmë në dy grupe të mëdha:
1.Teoritë eksternale -veprimet e faktorëve të jashtëm.
2.Teoritë internale- veprimet e faktorëve të brendshëm.Sipas këtyre teorive faza e recesionit përmbahet në vetë dukurinë e fazes se ekspansionit, ashtu si faza e recesionit ne vetvete pergatit fazen e ekspansionit. Kështu lëvizja ekonomike merr formë ciklike duke kaluar në mënyrë të përsëritur nëpër fazat e recesionit dhe ekspansionit ekonomik.

Teoria e cikleve politike
Politika makroekonomike përcaktohet nga zyrtarët e zgjedhur te cilet me instrumentet e stabilizimit ekonomik, mun të manipulojnë me treguesit kryesorë makroekonomikë në funksion të tyre elektoral. Kjo teori bazohet në tre premisa:
1-Që nga koha e Kejnsit, hartuesit e politikave makroekonomike, kanë patur në duart e tyre instrumentet e stimulimit të ekonomisë.
2-Votuesit dëshirojnë periudha me papunësi të ulët, rritje të shpejtë ekonomike dhe inflacion të ulët.
3-Politikanët që janë në pushtet dëshirojnë të rizgjedhen.
Nga tre premisat tregohet qart se qka duhet të bëjnë politikanët për të siguruar rizgjedhjen e tyre.Zgjedhjet elektorale zhvillohen një her në kater ose pesë vjet.Në një periudh prej 2-3 vjetesh, pas zgjedhjeve hartuesit e politikave ekonomike ndjekin nje politik ekonomike te shtrenguar psh. luftojnë inflacionin, por nje politik e till nuk mun të mos sjellë pasoja negative në treguesit e produktit total, në punëzënie etj.,Në një periudh 1-2 vjeçare para zgjedhjeve te reja, hartuesit e politikave makroekonomike ndjekin një politik ekspansioniste, reduktojnë taksat, rrisin shpenzimet qeveritare, bindin bankën qe te mbaj norma interesi te ulet etj.
Kështu votuesi vjen para kutis së votimit me imazhin e një ekonomie në zhvillim, duke harruar fazën e parë të rënies ekonomike.


Rritja ekonomike
Nga analiza që i bëmë cikleve të biznesit, rezulton se në një ekonomi tregu të konsoliduar, megjithëse vërehen luhatje në formën e reçesionit dhe ekspansionit, tendenca e përgjithshme është rritja e ekonomisë.
Në periudha afatshkurtëra gjendja e ekonomisë mund të karakterizohet me njërën nga katër fazat e ciklit kurse në periudha afatgjata ajo karakterizohet nga tendenca drejt rritjes ekonomike.
Rritjen ekonomike mund ta përcaktojmë si një ekspansion në GDP potenciale të një vendi, ndryshe mund të themi se rritja ekonomike përcaktohet si aftësi e ekonomisë së një vendi për të prodhuar gjithnjë e më shumë mallra e shërbime që dëshirojnë konsumatorët.Rritja ekonomike lidhet ngushtë me standardin e jetesës së popullsisë së një vendi e që kërkon rritjen e prodhimit të mallrave dhe shërbimeve.
Modelet klasike të paraqitura nga Adam Smith dhe Tomas Maltus e përshkruajnë zhvillimin ekonomik duke analizuar lidhjen që ekziston midis burimit të prodhimit, që për ta ishte toka, dhe rritjes së popullsisë.
Smith në vepren e tij ‘’Pasuria e Kombeve’’ bën fjal për një epokë të artë e cila tregonte se çmimet përcaktoheshin me koston mesatare të punës së harxhuar për prodhimin e mallrave, por kjo epok e ‘’artë’’ nuk muni të vazhdoj për shum kohë dhe kur toka popullohet plotësisht rritja e balancuar e tokës dhe e punës së bashku me prodhimin është e pamundur.


Rritja ekonomike dhe funksioni i prodhimit
Një funksion prodhimi shpreh lidhjen reiproke midis sasisë së burimeve të përdorura gjatë një periudhe kohe dhe prodhimit të prodhuar në të njëjten periudhë kohe., në këtë analiz na intereson lidhja reciproke midis prodhimit ,GDP, nga njëra anë dhe faktorëve të nevojshëm për të prodhuar këtë prodhim.
Në periudha afatshkurta, funksioni i prodhimit paraqitet kështu:
Y=f (N,R,K,T)
Y-prodhimi -Funksioni i prodhimit tregon se si
N-niveli i punësimit ndryshon GDP(y) si rezultat i
R-vlera e burimeve ndryshimit të nivelit të papunsimit (N)
K-paisjet kapitale duke qenë të dhëna vlerat e burimeve
T-gjendja teknologji. natyrore të ekonomis (R), paisjeve
kapital (K)dhe gjendja e teknologjs
(T).

Kurba e funksionit të prodhimit në periudha afatshkurta
Në kurb tregohet se ka dy mundësi me anën e të cilave mund të rritet GDP nga GDP1 nëGDP2. E para tregon se duke rritur sasinë e punës nga N1 në N2. E dyta realizohet me zhvendosjen lart të të gjithë kurbës së funksionit të prodhimit si rezultat i ndryshimit në stokun e kapitalit,burimet natyrore, përmirsime ne teknologji.

Paraqitja alternative e funksionit të prodhimit
Në boshtin vertikal është paraqitur produktiviteti per puntor dhe ne boshtin horizontal kapitali per puntor. Forma e paraqitjes esht ber si ne kurben e funksionit te prodhimit qe do te thot se përseri vepron ligji i të ardhurave zbritëse dhe na ndimon të identifikojm burimet kryesore te rritjes ekonomike të cilat janë :
Së pari, rritja në ofertën e punës
Së dyti, për sa kohë që kapitali fizik rritet më shpejt se sasia e punës së përdorur, produktiviteti i punës rritet.
Së treti,përmirsimi i teknologjisë së prodhimit përbën një tjetër burim të rritjes ekonomike.

Ndër faktorët e shumtë që e çojnë në ndryshime teknologjike, dy prej tyre kanë një peshë më të madhe:
1-Risitë në fushën e kërkimeve teknologjike
2-Kapitali.

Për të kuptuar rolin e kapitalit në ndryshimet teknologjike,mjafton të kuptojm se çdo ndryshim teknologjik nuk mund të ndodhë në një teren abstrakt, ai kërkon një tërsi kushtesh, ku një peshë mjaft të madhe zënë makinerit, paisjet, instrumentet etj.

Mund te i postosh, edhe pse askush nuk eshte ne forum.