Historia e Institucioneve

Historia E Institucioneve
PERANDORIA ROMAKE
Institucionet e MONARKISE ( shek. 5 p.e.s.)

MBRETI (Reksi)

- Kreu 1 te gjithe popullit: perfaqesues I interesave te tij .
- Kreu politik , ushtarak dhe fetar
- Kishte pushtet Imperium pra komanden e pergjithshme dhe Auspicium pra per
Tu konsultuar me perendite .
- Ishte Reks Sakrifikulus pra i paprekshem dhe i papergjegjshem .
- Pushtetin gjygjesor e kishte vetem per krime kundra kolektivit pra popullit
- Pushteti I tij nuk ishte I trashegueshem .


KUVENDI I POPULLIT

- Zgjidhte Reksin
- Shpallte luften
- Pranonte fiset e reja
- Votonte propozimet e Reksit

SENATI

- Ishte nje keshill prane Reksit
- Merrte pjese ne administrimin e vendit
- Miratonte vendimet e Kuvendit te Popullit .

FECIALES

- Organ fetar me kopetenca ne fushen e meredhenieve nderkombetare .

PREFEKTUES URBI

- Zevendesonte Reksin kur nuk ndodhej ne qytet

TRIBUNI MILITUM
- Komandonte nje kontigjent te ushtrise

DUEVIRI PERDUELLIONS + QUAESTORES PARICIDII
- Kishin funksione gjygjesore .

SENATI
- Ishte perfaqesues dhe garant I interesave te popullit
- Interpretonte ligjet
- Siguronte mbarevajtjen e punes midis magjistraturave
- Caktonte komisare per hetimin dhe rregullimi e proceseve nderkombetare dhe ndermjet provincave
- Emeronte dhe priste ambasadoret
- Caktonte kufijte dhe bilancin e provincave
- Hartonte politiken makroekonomike
- Kishte pushtetin Auctoritas nepermjet se cilit perfaqesonte popullin ne vendimet qe merrte si dhe pushtetin Interregnum per te zevendesuar perkohesisht nje konsull te vdekur apo shkarkuar me nje mbret


KUVENDET E POPULLIT
KUVENDET SIPAS KURIVE

- Benin miratimin e adoptimeve te bera nga patricet
- Benin investituren e personave te caktuar nga kuvendi i centurioneve

KUVENDET SIPAS CENTURIONEVE

- Zgjidhnin magjistratet e rangut te larte (cenzor, konsuj. Pretor)
- Pranonin ose jo projektligjet

KUVENDET SIPAS TRIBAVE
- Zgjidhnin magjistratet e rangut te ulet ( kuestori, edili)

KUVENDET PLEBEJANE
- Kishin funksione legjislative

KANTONET
- Ishin mbledhjet e popullit romak ne rastet e luftrave civile

MAGJISTRATURA
- Ishte funksion zyrtar
- Ishte organ Kolegjial, I perkoheshem dhe me Hierarki
- Kishte pushtet Potestas per te kundershtuar urdherin e kolegut dhe per te emeruar nje funksionar , Auspicium per tu konsultuar me perendite dhe imperium qe i jepte juridiksion penal , civil dhe administrativ .

MAGJISTRAT behej ai qe :
- Ishte qytetar romak
- Ishte mashkull
- Kish bere sherbimin ushtarak
- Ishte njeri i denje
- Te ishte Patric per patricet dhe Plebe per plebejte

LLOJET E MAGJISTRATEVE
CENZORI
- Zgjidhej per 5 vjet por e ushtronte detyren per 18 muaj
- Drejtonte punet publike dhe fondin e tokave shteterore (ager publicus)
- Kontrollonte veprimtarine e qytetareve
- Ndryshonte klasen e qytetareve

KONSULLI
- Kishin Auspicium
- Fillimisht kishin komanden ushtarake dhe ishin magjastrate perfaqesues por me pas humbi si funksion
- Kishin te drejten te thirrnin dhe drejtonin kuvendet e popullit

PRETORI
- Fillimisht moren te gjitha pushtetet e kosullit pervec atij per te thirrur e drejtuar kuvendet
- Administronin te drejten
- Kishin imperium qe I lejonte nderhyrjen ne fushen juridike
- Organizonte proceset gjygjesore por nuk gjykonte
- Nxirrte edikte

KUESTORET
- Mblidhte taksat , administronte financat dhe mbante bilancin

EDILET
- Zbatonin sanksionet ndaj atyre qe shkelnin ligjin
- Administronin magazinat publike
- Kontrollonin rruget dhe ndertesat publike
- Ushtronin te drejten ndaj kujtdo qe shqetesonte rendin publik

KONSUJT u ruajten si magjistratura e pare e shtetit

PRETORET u kufizuan vetem ne kryerjen e funksioneve gjygjesore

TRIBUNET realisht e humben funksionin e tyre pasi asnjeri nuk e kundershtonte princepsin

EDILET humben pushtetin e policise dhe te organizimit te lojrave dhe ruajten pushtete me te vogla

KUESTORET humben drejtimin e thesarit publik dhe administrimin financiar e provincave
INSTITUCIONET E REJA
CONCILLIUM (keshilli)
- Organ prane princepsitqe kryesohej prej tij dhe perbehej nga te aferm , miq, funsionare dhe specialiste
- Kishte kompetenca gati te njejta me senatin por i mungonte pushteti legjislativ

KOMISIONI I PERHERSHEM I SENATIT
- Komision prane Concellium (keshillit) i perbere nga 15 senatore
- Kishte pushtet te jashtezakonshem
- Vendimet e tij moren forcen e ligjit edhe pa miratimin e senatit

FUNKSIONARET EKZEKUTIVE
PREFEKTI I PRETORIT
- Figura me e rendesishme
- Funksion thellesisht ushtarak
- Komandant i rojes pretoriane dhe gjithe forcave te armatosura
- Kryesonte Concillium (keshillin) dhe zevendesonte princepsin ne mungese te tij

CURATORES (ne qender) dhe PROCURATORES (ne province)
- Funksionare prane prefektit
- Me pozite te dyfishte me pune publike dhe financiare



Institucionet e PERANDORISE (viti 14 e.s – 306 e.s)

PERANDORI
- Pushteti i tij u transformua nga pushtet i princepsit ne pushtet perandorak
- I deleguar nga populli ai perfaqesonte vet shtetin
- Pushtet ligjvenes te pakufizuar
- Ishte Dominues Ac Deus (zoterues dhe perendi) ne baze te se cilit ishte i vetmi padron i perandorise
- Mori ne duart e veta administrimin e te gjitha provincave dhe sekuestroi te gjitha burimet


CONCILLIUM (Keshilli)
- Zevendesoi senatin dhe mbeti organ me karakter administrativ
- Fillimisht kishte detyra legjislative , gjygjesore dhe ne interpretimin e ligjeve
- Konsultonte perandorin per ceshtje qeverisese

KANCELARIA DHE ZYRAT
ZYRA AB EPISTULIS e ngarkuar me dergimin e korrespondences se perandorit
ZYRA AB LIBELLIS qe i pergjigjej kerkesave te drejtuara perandorit
ZYRA AB COGNITIONIBUS qe kryente hetime ne favor te perandorit
ZYRA AB STUDIOS qe pergatiste studime paraprake per administrimin dhe ia jepte perandorit

KUVENDET E POPULLIT pas trasferimit te pushtetit elektoral nga ato tek senati ata filluan te mos mblidhen me .

Institucionet e DOMINATIT (viti 306 e.s – 476 e.s)

Gjate periudhes se Aurelianit u ligjerua perfundimisht pushteti perandorit duke menjanuar senatin por si gjithmone mbeti problem trashegimi i fronit .

- Ai pranoi Ceremonialin Lindor , Diademen dhe titullin Dominues Ac Deus pra zoterues i vetem i tere pushtetit .
- Ai ishte ligjvenes , shef i ekzekutivit , gjygjtar suprem , kryekomandant dhe kryeprift
- Ai ishte Princeps Legibus Solutus pra me pushtet absolute
- Problemin e trashegimise e zgjidhi disi Diokleciani nepermjet nje reforme
- Ne baze te saj pushteti individual i perandorit trasformohej ne pushtet te nje kolegjiumi personash . Kjo u quajt Tetrarki, pushtet i te katerve
- Kjo nuk zgjati pasi rilinden perandoret individuale prej te cileve Kostandini ishte i pari
- Ai mori te gjitha pushtetet
- Beri 3 ndryshime te medha institucionale . Njohu kristianizmin, ribashkoi perandorine, trasferoi kryeqytetin ne lindje
- Ai shpalli Ediktin e Milanos me te cilin i jepte lirine fetare te gjitheve
- Ai u perpoq te vendoste parimin te trashegimit te fronit . E drejta e trashegimit ishte nje e drejte hyjnore
- Per vendosjen e perandorit ne fron duhej nje akord i 3- fishte , ushtria, perandori tjeter dhe kisha
- Perandori ishte i vetmi ligjvenes dhe vetem urdherat e tij ishin ligje
- Ai ishte gjygjtari suprem qe i delegonte kete pushtet gjygjtareve te tjere te cilet gjykonin ne emer te tij
- Ishte kreu ushtarak suprem dhe vendoste per luften ose paqen
- Nga pikepamja fetare kishte ngelur Pontifex Maximus

Me vone perandoria u nda: perendimi me qender Trevirin (Milanon)dhe lindja me qender Kostandinopojen.

FUNDI I PERANDORISE ROMAKE, SHKAQET E RENIES SE SAJ.

SHKAQET EKONOMIKE. Fillonte shfaqet nje sistem i ekonomise se mbyllur natyrore. Prona autarkike synon te zevendesoje ekonomine qe prishen unitetin e perandorise . Industrise u zhvendosen drejt periferise se saj . Shteti nderhyn gjithnje e me teper ne jeten ekonomike.
SHKAQET POLITIKE
Shnderrohet ne nje shtet autoritet dhe totalitar. Shteti kerkon tre nderhyrje ne te gjitha sferat e jetes . Taksat vazhdojne te rriten dhe aktiviteti ekonomik eshte ne veshtiresi. Gjendja e fiskalitetit rendohet . Administrata zmadhohet shum e dhe nuk funksionon me shpejtesin e duhur . Paralelisht me te rritet dhe ushtria e cila duhej te mbahej me para.

SHKAQET E JASHTME . Ndodh dyndja e barbareve . Ata kishin kohe qe ishin futur ne perandori ne menyre paqesore sepse perandori i rekrutonte si ushtare .

SHKAQE TE TJERA . Shkaqe me karakter intelektual dhe shpirteror . Perhapja e kristianizmit nuk ishte dicka positive . Intelektualet interesohen gjithnje e me pak per te drejten dhe apasionohen nga teologjia, ndodh pra nje “krize e elitave”.


PERANDORIA BIZANTINE NEN JUSTINIANIN .

- Bizanti ishte nje monarki e organizuar ne formen e perandorise
- Justiniani perfundoi paqen me Perset
- Arriti fitore ne lindje e perendim duke rifituar Afriken dhe Italine
- Forcoi kufijte dhe la hapur vetem Danubin per te pasur nen kontroll dyndjet sllave
- Riorganizoi administraten shteterore, financat, ushtrine
- Zhvilloi tregtine dhe eliminoi problemet me karakter fetar


PERANDORI DHE QEVERISJE QENDRORE

- Perandori ishte nje shtet tejet i centralizuar
- Jeta politike zhvillohej vetem ne kryeqytet
- Perandori shihej si misherim i shtetit dhe konsiderohej nepermjet popullit dhe ushtrise
- Investitura e tij behej si ne Rome , caktohej nga senati + brohoritej nga populli dhe ushtria + merrte kuroren nga ushtria .


TRASHEGIMI I FRONIT
- Kjo gje mbeti gjithnje problem pasi nuk kishte rregulla te shkuara
- Kjo per shkak te teorise Providenciale , sipas se ciles vullnetit te Zotit nuk mund ti vije rregulla
- M,gj,th zakonisht froni trashegohej

TITUJT DHE NDERET
- Ai ruajti titujt dhe nderet e vjetra romake + mori dhe te rinj
- Ai ishte Imperator , Cezar, Semper Augustus si dhe Bazileus dhe Kyros
- Konsiderohej si qenie mbinjerezore , hyjnore, dhe i shenjte dhe adhurohej nga te gjithe
- Pallati perandorak u be qender kulti dhe afirmonte pushtetin e tij

PUSHTETET E PERANDORIT
- Vullneti i tij ishte absolut dhe autoriteti pa kufij
- Ishte komandant i ushtrise , gjykates, legjislator
- Perfaqesonte Utilitas rei Publica dhe Cura rei Publica, pra nje e mire e pergjithshme
- Organet e qeverisjes ishin Qeveria, Senati dhe Kuvendet

REFORMAT NE ADMINISTRATE
- Ai percaktoi hierarkine e funksoionareve
- __// __// pergjegjesine e drejteperdrejte te kryesuesve te sherbimit te perandorit
- __// __// pakesoi pushtetet e fuksionareve te larte
- Anulloi ndarjen e pushteteve
- Eliminoi zyrat dhe komandat qe ishin midis tij dhe funksionareve ekzekutive
- Konsulli mbeti figura me e rendesishme , konsiderohej si ndihmes i momentit i perandorit
- Konsull i perjetshem mbeti vetem Perandori
Te gjitha keto bene qe pushteti te kontrollohej direkt nga vet Perandori.

STATUSI I FUNKSIONAREVE
- Funksionaret quheshin “skllever te rendit publik” dhe drejtoheshin direkt nga perandori
- Fillimisht zgjidheshin mbi baza demokratike
- Me pas u shfaq fenomeni i shit – blerjes se funksioneve
- Jutiniani e eliminoi kete fenomen dhe futi si rregull betimin mbi Vangjelin se do te administronin pa mashtrime dhe kundravajtje
- Karakteristike e funksionit publik ishte tendenca per bashkim te funksioneve civile me ato ushtarake

DREJTESIA DHE REFORMAT E JUSTINIANIT
- Drejtesia ishte ne duart e perandorit
- Ai ishte gjygjtari me i larte
- Ai kryesonte nje gjykate qe shqyrtonte proceset administrative dhe penale
- Ai mund ta nderpriste nje proces gjyqesor me ane te nje reskripti
- Hierarkia e gjykatave ishte kjo: Consistorium principis, gjykata e Prefektit te pretorit, Kryetareve te sherbimit, Llogarise ne Lindje dhe ne Egjipt ,Guvernatoreve te provincave dhe shkalles se pare
- Procedura gjygjesore behej me shkrim


KODIFIKIMI I JUSTINIANIT
- Pati 3 qellime: praktik , shkencor dhe politik
- Kodi u ndikua shume nga e Drejta Romake dhe ajo e vendeve Lindore(sidomos ndikimi helen)
- Ai kishte karakter doktrinor,pra bente nje interpretim te thjeshte juridik te ligjit
- Karakter kristian ,pra ndihmonte bashkimin e fese me pushtetin politik
- Puna e tij perfshin : Digestat, Kodin, Institucionet dhe Novellae Constituciones


INSTITUCIONET POLITIKE TE LINDJES S E LASHTE
TIPARE TE PERGJITHSHME
- Periudha e pare e qyteterimit eshte quajtur KONTINENTALE dhe te tilla qyteterime jane quajtur PERANDORAKE
- PUSHTETI PERANDORAK e krijoi madheshtine e tij per shkak te aktivitetit ekonomik dhe te organizimit juridik
- Gjith e drejta kishte vetem nje synim : PUSHTETIN QENDROR I cili synonte te fuste FENE ne te gjithe strukturen politike - juridike .
- Kjo forme politike eshte quajtur APSOLUTIZEM dhe AUTORITARIZEM POLITIK
- Ky pushtet garantoi unitetin territorial
- Keto perandori kishin karakter thellesisht qytetar


KARAKTERI I MONARKISE DHE PUSHTETIT
MBRETEROR NE EGJIPT

FORMIMI I SHTETIT EGJIPTIAN DHE EVOLUCIONI I TIJ
- Vershimet e Nilit sollen nevojen e ndertimeve hidroteknike
- Keto ndertime u bene shkaku I lindjes se skllaveris dhe formimit te nje shteti te centralizuar
- Fillimisht linden disa minishtete te quajtura NOME
- Coptimi i tokes dhe pushteti i decentralizuar ishin pengese per zgjerimin e sistemit te vaditjes
- Ne vitin 3500 p,e.s nga bashkimi e nomeve linden Egjipti i Siperm dhe Egjipti i Poshtem dhe ne 3200 p.e.s. Jugu pushtoi Veriun duke u bashkuar


INSTITUCIONET E MONARKISE EGJIPTIANE
- Mbreteria e vjeter ( 300 – 2400)
- Mbreteria e mesme (2160 – 1750)
- Mbreteria e re (1580 – 525)

MBRETRIA E VJETER
- Karakterizohet si periudha e Monarkise te Centralizuar e te Organizuar ne Menyre Burokratike
- Mbreti kishte Pushtet Apsolut
- Pas nje fare kohe shfaqet tendenca per pavaresi te partise lokale
- Gjate kesaj periudhe pushteti i faraoneve zvogelohet dhe rritet roli i kryetareve te nomeve
- Luftes ndermjet nomeve i dha fund Nomi i Tebes i cili beri ribashkimin e vendit

MBRETERIA E MESME
- Egjipti paraqitet si nje shtet i bashkuar dhe i centraliziuar
- Shfrytezimi i sklleverve , shtresave te varfera dhe kushtet e veshtira ekonomike shkaktuan nje revolucion nga mesi i shekullit p.e.s
- Ne vitin 1730 p.e.s Egjipti , si pasoje e luftes se brendshme, pushtohet lehte nga fiset aziatike te Hikseve qe e mbajne nen sundim per 150 – vjet
- Perseri Nomi i Tebes kryeson luften dhe arrin te cliroi e te bashkoi perseri Egjiptin


MBRETERIA E RE
- Ne kete kohe Egjipti mer formen e nje shteti ushtarak te fuqishem , me aparat shteteror te madh, te centralizuar dhe burokratik.
- Ne fund te mbreterise se re plasin kryengritjet e sklleverve te cilet u perkrahen nga ushtaret e huaj qe benin pjese ne ushtri
- Kjo gje dobesoi pushtetin qendror dhe solli pushtimin e Egjiptit ne 525 p.e.s. nga shteti i Persise , Ne shek. 4 p.e.s pushtohet nga Aleksandri dhe shek 1 p.e.s nga legjionet Romake .

KARAKTERISTIKAT E SHOQERISE EGJIPTIANE
- Ekzistonin 2 kategori te medha shoqerore : te liret (skllavopronaret, fshataret e liree zejtaret)dhe jo te liret (sklleverit)
- Skllavopronaret ishin klasa sunduese dhe me e privilegjuara e popullsise
- Aristokracia ishte nje tjeter klike skllavopronaresh
- Fshataret e lire dhe zejtaret jetonin ne tokat shteterore dhe duhej te paguanin nje rente – tatim ndaj shtetit dhe nje pjese te drithit padroneve te tyre
- Sklleverit ishin kryesisht roberit e luftes


KARAKTERI DHE BAZAT E LEGJIMITETIT TE
MONARKISE EGJIPTIANE
FARAONI (mbreti)
- Pushteti realizohej nepermjet nje aparati te centralizuar e burokratik nen kontrollin e faraonit
- Monarkia egjiptiane ishte nje funksion me origjine hyjnore
- E gjithe toka ishte prone e faraonit
- Faraonit i dedikoheshin nje varg cilesish hyjnore pasi shikohej si materializem i zotit ne toke
- Ai rregullonte funksionimin e shtetit nepermjet ligjeve qe manifestoheshin nepermjet dekreteve mbreterore
- Ai ishte kryekomandant i ushtrise
- Ai ishte kryeprift
- Ai zgjidhte konfliktet ndermjet asministrates dhe institucioneve te tjera
- Ai ishte kryegjykates


VEZIR - XHATIU
- Ishte perfaqesues i faraonit ne te gjitha punet e shtetit
- Qendronte ne krye te administrates
- Mbikqyrte veprimtarine e te gjithe punonjesve te administrates
- Emeronte dhe shkarkonte keta nepunes
- Ushtronte pushtetin e larte gjygjesor
- Kryesonte keshillin e larte te te dhjeteve (organ i rendesishem administrativ)
- Kryetar i dhomes te te gjashteve (organ i larte gjygjesor)

KRYEPERGJEGJESI I THESARIT
- Administronte pasurine shteterore dhe te ardhurat e shtetit
- __// __// magazinat shteterore
- Ne varesi te tij qendronin dy pergjegjes thesari qe administronin minierat dhe furnizimin e materialeve te ndertimit per veprat e mbretit


ADMINISTRIMI LOKAL
- Sundimtaret e nomeve ushtronin pushtetin shteteror ne provinca e qarqe
- Ata mblidhnin taksa per thesarin
- Perfaqesonin te derguarin e faraonit ne provinca


KODI I HAMURAPIT
- Eshte dokumenti legjislativ me i vjeter i njerezimit
- Ai permban norma te se drejtes publike dhe asaj private
- Permban norma qe e rregullojne bujqesine ,ujerat , te drejten kontraktore, krimet kunder pronesise, krimet kunder personit (ligji 1 talionit), organizimin e familjes , mirepritjes se funksionareve publike,pronen I L K qe perfshinte parcelat e tokave , shtepite dhe gjithe inventarin qe i jepej nepunesve dhe ushtareve ne perdorim per gjithe kohen qe ishin ne sherbim
- Ai hoqi dhe skllaverine debitore


SHTETI I SPARTES

ORIGJINA DHE INSTITUCIONET E SPARTES
- Sparta ishte nje shtet ushtarak
- Ajo ruajti gjate zakonet primitive
- Dega kryesore e ekonomise ishte bujqesia
- Ajo pati nje zhvillim politiko – shoqeror te qendrueshem
- Ne krye te Spartes qendronin dy mbreter njekohesisht
- Ata ishin kreret ushtarake , fetare dhe gjygjesore
- Kryesonin mbledhjen e qytetareve qe quhej Apella


- Nje pjese e popujve te pushtuar (isotimia)u quajten te barabarte me spartanet
- Te tjeret (perieket) u lane te lire por kundrejt detyrimeve mjaft te renda
- Te tjere (iliotet) u zhveshen nga pronat dhe rane ne skllaveri
- ------------------------------------------------------------------------------------------------------
- Gjate pushtimeve ata kishin pushtuar mjaft toka te cilat quheshin kleros dhe do t’u shperndaheshin popullsise
- Ndarja jo e njellojte e saj shkaktoi nje krize sociale ne shek. 7
- Aristokracia me ne krye Likurgun u detyrua te ndermerrte reforma institucionale


REFORMAT E LIKURGUT . EUNOMIA
- Ai hartoi nje kushtetute te pashkruar e cila quhej RHETRA
- Ajo pershkohej nga koncepti i rendit , i rregullit, i Eunomise
- Kjo do te thoshte qe e gjithe jeta e vendit duhej ti nenshtrohej ligjit ,pra
Eunomia ishte sundimi sovran i ligjit

PUSHTETI MBRETEROR
- Pushteti i mbretit ishte i kufizuar
- Te dy mbreterit i kufizonin pushtetin njeri – tjetrit
- Funksioni i mbretit ishte i trashegueshem
- Udheheqjen efektive te vendit nuk e benin mbreterit por EFORET qe moren te gjitha pushtetet

KESHILLI I PLEQVE (Jerusia)
- Ai perbehej nga 28 aristokrate dhe 2 mbreter
- Perfaqesuesit e saj quheshin Jeronte
- Ata zgjidheshin perjete dhe nuk pergjigjeshin para askujt
- Jerusia diskutonte paraprakisht te gjitha ceshtjet qe do ti paraqiteshin Kuvendit te popullit
- Ajo mund te hidhte poshte vendimet e Kuvendit kur ato ishin kundra interesave te shtetit
- Ajo shqyrtonte ceshtjet penale dhe krimet kundra shtetit

KUVENDI I POPULLIT (Apella)
- Fjala e fundit per vendimet e ndryshme i mbeti Kuvendit te Popullit
- Ne te merrnin pjese te gjithe spartanet mbi 30 vjec
- Votimi behej me ze
- Ai vendoste per trashegimin e fronit ne rast konflikti, caktonte nje na mbreterit per te komanduar ushtrine, shpallte paqen dhe luften, jepte shtetsin ose ia hiqte ate qytetareve
- Vepronte si organ gjygjesor na rastet e shkarkimit nje personi zyrtar

EFORET
- Ata ishin nje organ kolegjial prej 5 vetash
- Ata zgjidheshin nga KUVENDI me te thirrura
- E gjithe administarat drejtohej prej tyre
- Kontrollonin veprimtarine e personave zyrtare dhe mund te shkarkonin ata
- Therrisnin ne mbledhje Jerusine
- Perfaqesonin Sparten ne maredhenie me jashte
- U jepnin llogari vetem efroreve pasardhes


REFORMAT ME KARAKTER EKONOMIKO - POLITIK
- Likurgu u shperndau toka ne menyre te barabarte spartaneve te lire dhe periekeve
- Soloni hoqi nga qarkullimi monedhat e arit dhe futi ne qarkullim ato prej hekuri
- U ndalua ushtrimi i zanateve te panevojshme
- Largimi nga qytetet behej vetem me urdher qe te shmangej marrja e zakoneve te keqia nga popujt e tjere
- U krijuan mensat publike
- Arsimi u be i detyrueshem per te gjithe
- Ligjet e Likurgut nuk u shkruan

ORGANIZIMI SHOQEROR I SPARTES
SPARTANET
- Qytetare me te drejta te plota politike dhe ekonomike
- Edukimi i tyre drejtohej ne edukimin ushtarak


PERIEKET
- Ishin fshatare te lire te cilet nuk ishin qytetare spartane
- Kjo i perjashtonte ata nga te drejtat politike
- Ata ruanin te drejtat juridike dhe merrnin pjese ne qarkullimin civil

HILOTET
- Hilotet ishin njerez jo te lire por jo te barabarte me sklleverit
- Ata ishin prone e shtetit
- Spartanet silleshin ashper me ta dhe per kete qellim organizuan Sherbiminf e Fshehte te Spartaneve, Kripet qe ishte nje institucion i vertete


GRUAJA
- Ajo kishte nje pozite te nderuar ne shoqeri e familje
- Ajo kishte titullin zonje

RENIA E SHTETIT SPARTAN
- Sparta doli fituese nga Lufta e Pelopenezit prandaj paraja dhe malli vershuan atje
- Bashke me to rrit lakmia per pasuri dhe thelloi diferencimin pasuror
- Mjaft spartane u revoltuan
- Ne vitin 146 p.e.s ajo dhe gjithe Greqia u pushtua nga Roma

SHTETI I ATHINES

ORIGJINA DHE INSTITUCIONET E ATHINES
- Ne kohen e Tezeut te gjitha qytetet e Atikes u bashkuan ne nje konfederate te vetme
- Athina ishte nje demokraci e drejteperdrejte e pergjithshme
- --------------------------------------------------------------------------------------

- Tezeu beri nje ndarje te popullsise ne baze te pasurise : Eupatride (fisnike),Jeomere (bujq) dhe Demiurge (zejtare)

- Bie pushteti i Bazileusit (mbretit)
- Formohet Kolegji i Arkondeve prej 9 vetash : Kryearkondi, kontrollonte administraten e brendshme + gjykonte ceshtjet familjare : Bazileusi u be arkond i dyte (funk fetare + gjygjesore) per ceshtje fetare) : Polemarku (pushtet ushtarak) 6 te tjeret kishin funksione gjygjesore
- Formohet Aeropagu me arkonde dhe ish arkonde i cili zgjidhte vet arkondet
- Vendi u nda ne Neukrari me ne krye Pritanin e Neukrarise

REFORMAT NE ATHINE
- Ne vitin 621 p.e.s ne Athine shfaqet per her te pare e drejta e shkruar, perfaqesuar nga ligjet e Drakonit
- Ne rrethanat e nje situate te acaruar ne krye te vendit vendoset Soloni
- Ai shpalli amnistine per te denuarit politike
- Beri nje ndarje te re ne baze te pasurise : Pentoksimedimnet, Kaloresit, Zeogjitet dhe Thetet
- Ai organizoi gjykaten Keshillin e 400 – ve
- Ai organizoi gjykaten popullore, Jeliene
- Ai beri dhe reforma me karakter ekonomik te quajteren Sasafia e cila anullonte te gjitha borxhet
- U perpoq te rregullonte ceshtjen agrare
- Kufizoi pushtetin ateror

TIRANIA
- Ajo u vendos ne vitet 560 – 527 nga Pizistari
- Ai menjanoi cdo forme te demokracise
- Perqendroi pushtetin ne duart e veta
- Me ndihmen e Spartes ai dhe djemte e tij u debuan nga pushteti dhe ne krye u vu Klistheni


DEMOKRACIA E KJISTHENIT (509 – 462)
- Ne kete kohe Athina ishte nje demokraci perfaqesuese e drejteperdrejt
- Ai ndau vendin ne 100 qarqe territoriale
- Barazoi pozitat e te gjithe qytetareve
- U miratua ligji i Ostrakizmit qe elejonte popullin e Athines te parandalonte grushtin e shtetit duke debuar jashte Athines kedo qe perbente rrezik per rendin publik . Ne mes te cdo viti populli vendoste nese do zbatohej Ostrakizmi apo jo
- Sherbimi ushtarak u be i detyrueshem
- Ne vende te Keshillit te 400, u krijua Keshilli I te 500
- Kolegji I Arkondeve humbi rendesine pasi u krijua Kolegji I 10 Strategeve

DEMOKRACIA E PERIKLIUT (462 – 411)
- Miratoi disa reforma te cilat i atribuonin sovranitetin te gjithe qytetareve
- Zvogeloi fuqine e Aeropagut duke i lene vetem juridiksionin mbi krimet fetare dhe administrimin e pasurive te shenjta
- Kuvendi Popullor (Eklesia) mbajti funksione legjislative
- Keshilli (Buleja ) dhe magjistratet mbajten funksione ekzekutive . Asnjeri prej tyre nuk kishte funksione gjygjesore
- Ai vendosi Graphe Paranomon qe frenonte ndryshimin e nxituar te ligjeve si dhe Mistoforia sipas se ciles duheshin paguar per ditet e humbura qytetaret qe kishin detyra politike

RENIA E DEMOKRACISE (411 – 330)

DEMOKRACIA E KUFIZUAR

TIRANIA E TE TRIDHJETAVE

INSTITUCIONET NE DEMOKRACINE KLASIKE NE ATHINE

KUVENDI POPULLOR (Eklesia)
- Grate , sklleverit dhe fshataret nuk merrnin pjese
- Votimi behej me ngritjen e dores
- Votimi i fshehte me tjegulla , gura, fasule, behej kur jepeshin vendime gjygjesore
- Kishte pushtet politik , shpallte luften dhe paqen , emeronte ambasadoret dhe vendoste aleancat , caktonte numrin e ushtareve , kryente kontrolle financiare, emeronte personat zyrtare dhe votonte ligje
- Kishte pushtet gjygjesor por te kufizuar

KESHILLI BULEJA (Keshilli I te 500 )
- Perbehej nga 500 anetare qe quhen Vulite
- Ata zgjidheshin me short
- Jepnin llogari ne fund te mandatit te tyre
- Pergatiste ceshtjet qe do te shqyrtoheshin ne Kuvend
- Kryente punet e perditshme ne administrate
- Zbatonte rreptesisht vendimet e Kuvendit
- Caktonte burimet e te ardhurave
- Kontrollonte floten dhe kavalerine dhe drejtonte marredheniet diplomatike
- I jepte llogari Kuvendit


PERSONAT ZYRTARE
- Zgjidheshin me votim te hapur ose me short
- I nenshtroheshin kontrollit te vecante , Dhoqimasise per te vene ne dukje cilesite dhe sjelljen e tyre
- Jepnin llogari ne fund te mandatit
- Ata ndaheshin ne : 10 strateget , arkondet, taksidaret etj.

JELIEJA
- Perbehej nga 6000 anetare qe zgjidheshin me short
- Shqyrtonte ankesat e bera ndaj vendimeve te organeve te tjera gjygjesore
- Gjykonte ceshtjet si krimet kunder shtetit dhe ate gjate kryerjes se detyres
- Kishte funksione legjislative pasi bente miratimin perfundimtar te ligjeve te votuara nga kuvendi pra i dekretonte ato

STRATEGET
- Ishin ne krye te administrates ushtarake dhe zyrtaret me te rendesishem
- Kishin pozita dhe te drejta te njejta
- Ne rastet ejashtezakonshme merrnin pushtet per te zgjidhur problemet pa pyetur vullnetin e organeve te tjera . Ne keto raste quheshin Stratege Autokrate

PROCEDURA E MIRATIMIT TE LIGJEVE
RASTET NORMALE
- Cdo vit ne mbledhjen e pare te Kuvendit beheshin propozimet per ndryshime apo ligje te reja
- Kuvendi vendoste me votim te hapur nese ishte nevoja apo jo. N.q.s po
- Qytetari qe kish bere propozimin e parqiste ata para Keshillit te 500 cili mund te miratonte ate .
- Me pas shqyrtohej nga Jelieja dhe Kolegji i saj I Nomtheve. Kur ata e pranonin ligji mund te shpallej . Ne te kundert anullohej .

NE RASTE URGJENTE
- Projektligji i nenshtrohej gjykimit te popullit nepermjet leximi te raportit bere nga Keshilli I 500
- Pas raportimit ishte Kuvendi qe e miratonte ate
INSTITUCIONET MESJETARE

KARAKTERISTIKAT E SHTETEVE BARBARE
- Megjithese Perandoria Romake ra , institucionet dhe e drejta e saj paten shume ndikim
- Shtetet barbare qe u krijuan ishin shtete monarkike me ne krye nje mbret te fuqishem
- Fillimisht quhej mbret per gjermanet dhe Gjeneral pre romaket, e me pas Mbret per te dyja palet
- Institucionet romake u ruajten
- Midis romakeve dhe barbareve kishte nje vullnet te perbashket por edhe mosmarreveshje qe buronin nga:
- Hospitalitas (marreveshja per ti dhene fund armiqesise romako – barbare),nga shpronesimi I tokave dhe besimi fetar
- Ne pergjithesi , u ruajt gjuha zyrtare, organizimi financiar, sistemi i komunave, aparati administrativ, ndarja lokale.etj.
- Romaket filluan te rimerrnin poste drejtuese prane mbreterve barbare
- Nderkohe qe ndodhte , romanizimi i barbareve dhe barbarizimi i romakeve, fenomeni i barbarizimit te perandorise mbizoteronte
- Ekonomia ishte e paorganizuar , administrata s’kishte drejtues dhe maredhenie here- here transformoheshin ne maredhenie force
- Duke qene s esistemi i te drejtes nuk ishte konsoliduar akoma, ekzistonte parimi qe : cdo individ qe te ishte te zbatonte te drejten e vendit te origjines: Kjo u quajt Personaliteti i ligjeve


KARAKTERISTIKAT E INSTITUCIONEVE MESJETARE
- Kjo ishte nje shoqeri anarkike
- Pushtetet ishin te shperndara ne shume autoritete,pra s’kishte nje pushtet qendror
- Ky copezim i pushtetit reflektohej dhe ne nje copezimte de drejtes
- Kjo shoqeri ishte nje shoqeri feudale
- Mbreti se kish me autoritetin e dikurshem , duke luajtur rolin e nje organi keshillmor dhe arbitrazhi
- Ekzistonte hierarkia e grupeve ku ne maje ishte mbreti
- E gjithe shoqeria ishte e kristianizuar
- Ajo nuk karakterizohej nga klasat (dukuri shoqerore ekonomike) por nga rendet (dukuri funksionale juridike) dhe trupat (grupe njerezish ku secili mund te gjente arsyen e ekzistences, funksion , mbrojtjen, gjendjen juridike, mjetet e zhvillimit)
- Ndahej ne 3 rende : Kleri me funksione intelektuale, asistence dhe fetare : fisniket _//_// politike dhe ushtarake: Borgjezia _//_// ekonomike

KARAKTERISTIKAT E SE DREJTES
- Drejta ka karakter praktik
- Ajo ka origjine zakonore
- Nuk ka karakter doktrinor ose rregullim sistematik
- E drejta natyrore ka epersi mbi ate pozitive
- Cdo rend ka te drejten dhe gjykatat perkatese
- Ne zbatimin e se drejtes u referoheshe precedenteve gjygjesore
- Pati ndikim te madh e Drejta Romake dhe ajo Kanonike (kishtare)

SHOQERIA FEUDALE
- Shoqeria mesjetare u karakterizua nge regjimi feudal
- Ajo karakterizohej nga zhvillimi i vrullshem i lidhjeve te varesise se njeriut nga njeriu , ekzistenca e nej klase dominuese me karakter ushtarak , ndarje ekstreme e prones dhe te drejtave lidhur me te dhe copezimi i pushtetit publik
- Shoqeria feudale u ndertua mbi 2 elemente : institucionet feudo – vasalike: shperndarja e feudeve .


DETYRIM VASAL
- Ka te beje me je varesi midis 2 individesh : Senjori dhe Vasili
- Ka 4 elemente: Objekti (dicka mbi te cilen rendojne te drejtat dhe detyrimet feudi), Subjekti (personat qe do te realizojne efektivisht te drejtat dhe detyrimet . Ata mund te jene persna fizike ose juridike ), Permbajtja (teresia e te drejtave dhe detyrimeve qe duhet te realizojne palet ne kuadrin e maredhenieve realo – juridike), Forma (kryerja e atyre veprimeve juridike qe kerkohen nga ligji ne menyre qe te realizohen maredhenia realo – juridike)
- Ceremonia ishte fillimisht pagane por me pas u kristianizua
- Betimi sillte besnikeri ndaj njeri – tjetrit
- Vasali i sherbente (sidomos ne lufte dhe ndihmonte Senjorin , ndersa ky i fundit e mbronte ate

FEUDI
- Feudi eshte nje pasuri qe jepet si kembim i nje sherbimi personal
- Objekti i feudit eshte nje toke e Senjorit
- Ceremonia e dhenies se tij quhej Investiture
- Vasali kishte te drejten e shfrytezimit te feudit dhe mbajtjes te te ardhurave
- Senjori ruante per vete 2 te drejta: per te kerkuar ngfa vasali sherbime ne kembim te feudit dhe per t’ia marre token me vdekjen e vasalit
- Kjo ndarje e te drejtave midis 2 personave per te njejten toke quhet Tenur
- Ne lidhje me trashegimine e feudit, ate fillimisht e merrte djali me i madh pra e drejta e Mazhoratit, pastaj te gjithe djemte , gruaja por duhet qe te martohej
- Ne shek. 12 filloi te zbatohej dhe shitja e feudeve

SENJORIA
- Ajo perfaqesonte nje territor titullari i se ciles ushtron pushtete publike: drejtesine ,policine, ushtrine, etj. Ajo lindi si pasoje e bashkimit te pushtetit politik – me token. . Ai qe zoteron nje toke mund te ushtroje te drejten e qeverisjes mbi te . Ata ishin njesi te plota politike

ALODET
- Perbejne ato pasuri te cilat nuk ishin dhene nga senjori por qe ishin trasheguar nga parardhesit . Ishte nje pasuri e perjashtuar nga cdo varesi feudale. Ato jane 4 llojesh : Alodi i thjeshte qe eshte vetem nje zoterim privat i pavarur nga sistemi feudal qe nuk sjell pushtet politik : Alodi gjykates pronari i te cilit ka te drejte per te dhene drejtesi: Alodi ushtarak qe i perket nje kaloresi : Alodi mbreteror qe perben nje principate feudale

SISTEMI I SENJOREVE DHE I KOMUNAVE
QYTETET E MESJETES
ORGANIZIMI I SENJORISE
- Ata kane nje organizim te brendshem te vetin
- Cdo senjori ka zyrtaret e saj: sinsikalet per te dhene drejtesi ose sherbimin ne ushtri : kancelari dhe baliu ne krye te gjykatave : noteri per te redaktuar aktet juridike: sergents etj.
- Vasalet bashkohen duke formuar Keshillin ose Oborrin
- Ai merr vendime per senjorine e feudin ne lidhje me , luften, paqen, taksat, etj.
- Ai ishte njekohesisht dhe gjykate

ORGANIZIMI USHTARAK I SENJORISE DHE E DREJTA E LUFTES
- Cdo senjori kishte ushtrine e saj me te cilen mund ti bente fqinjeve te saj
- Lufta mund te fillonte vetem pasi te behej nje deklerate formale
- Per te kufizuar luften dolen disa rregulla nga mbreti dhe nga kisha
- Ne baze te tyre disa persona dhe te mira materiale jane te Paprekshme dhe s’mund te shkaterrohen . Keto quheshin Rregulla te trevave te Zotit . Gjithashtu lufta s’mund te behej ne periudha te caktuara te vitit
- U zhvillua dhe teoria e “luftes se drejte” sipas se ciles lufta duhej te behej vetem ne disa raste dhe te ishte e justifikuar dhe te legjitimohet nga nje organ legjitim . Ajo s’mund te filloje thjesht per dhune ose hakmarrje
ORGANIZIMI I DREJTESISE NE SENJORI
- Drejtesia ishte e lidhur me feudin
- Cdo senjor gezon te drejten per te dhene Drejtesine e ulet. Ekzistojne disa lloj drejtesish
- Drejtesia fondjare sipas se ciles cdo dorezim i tokes i jep dhenesit te drejten per te dhene drejtesi ndaj atij qe e merr ate
- Drejtesia senjorile sipas se ciles senjori gjykon procese civile ,penale e administrative brenda senjorise se tij
- Dallohen 2 lloj drejtesish senjorile: drejtesi e larte qe jepej nga Haut justicer dhe drejtesi e ulet qe jepej nga Bas justicer
- Cdo individ kishte te drejten te gjykohej nga i barabarti i tij
- Senjori ttherriste 1 here ne vit nje asamble ne te cilen secili gjykohej te njejtit e vet
- Procedura gjygjesore ishte orale dhe merrte rendesi thenia e deshmitareve
- Me pas vendoset procedura romano – gjermanike qe ishte procedure e shkruar
- Apelimi behej vetem kur te kishte defekte ne gjykim ose vendimi gjygjesor ishte dhene i gabuar me qellim

QYTETET E MESJETES
- Zhvillimi i ekonomise monetare coi ne riperteritjen e qyteteve dhe riorganizimin e tregtise dh industrise

RILINDJA E QYTETEVE
- Qendrat qytetare filluan te dalin nga kompetencat e mbretit dhe papatit dhe te organizojne qytetet ne menyre tre pavarur
- Ne kete kuader u krijuan dhe vallazerite ose Shoqerite
- Ato kane here karakter politik e here ekonomik dhe behen origjine e Gildeve
- U krijuan dhe Komunat , shoqeri secrete

KOMUNAT QYTETARE
Objektivi I komunes eshte garantimi I sigurise
Ajo eshte nje shoqeri qe nepermjet betimit eshte drejtuar per sigurimin dhe arritjen e paqes apo ne kundershtim te senjorit
KARAKTERISTIKAT E ORGANIZIMIT TE QYTETEVE
- KARTAT ishin nje element themelor per formimin e nje qyteti qe jepej nga mbreti ose senjori
- Ajo ishte nje koncesion i senjorit feudal ndaj qyteteve dhe ndahej ne 2 lloje

KARTAT E KOMUNAVE qe ishin per njohjen e shoqerive borgjeze quheshin komuna , Ato permbanin dispozita per rregullimin e institucioneve si dhe dispozita kushtetuese
KARTAT E LIRIVE qe kishin despozita administrative
- Ne te dyja llojet e kartave tregohej garancia kunder vendimeve arbitrare te senjoreve
LLOJET E QYTETEVE
- Qytet – komuna qe kane autonomi te plote kundrejt aenjorit
- Qytet – borgjeze qe kishin nje gjysem lirie. Ato mbeten te nenshtruara ndaj mbretit dhe senjorit
- Qytet – republike kishin pavaresi te plote
- Qytetet – konsullore qe kishin autonomi municipale dhe ku senjoret merrnin pjese ne lirisht ne jeten urbane
- Qytete te lira ishin ato kushte ato ku banoret firuan lirine e tyre

BORGJEZIA
- Borgjezia lind me perfundimin e levizjes komunale
- Borgjeze ishin vetem anetaret e komunave qe kishin bere betimin
- Borgjez beheshe me lindjen nga prinder te tille ose nepermjet pranimit
- Borgjezia karakterizohet nga nje pozite juridike e vecante qe percaktonte mire dhe kufizonte detyrimet ndaj senjorit
- Borgjezia merr pjese ne aktivitetin administrativ dhe politik
- Borgjezia nuk eshte nje titull personal


ADMINISTRIMI DHE E DREJTA E QYTETEVE
KRYETARI I BASHKISE
- Ai vendoset me zgjedhje nga Gildet tregtare
- Ka pushtet shume te shtrira juridike te administrimit dhe te finances
- Eshte kryetar I milicise komunale, mbajtes I celsave te portave te qytetit, administrator I thesarit dhe kryetar I te gjitha mbledhjeve

SKABINET
- Jane nje trup qytetar te zgjedhur nga asambleja e pergjithshme e borgjezeve
- Kane te drejte te nxjerrin dekrete, qe vendosin rregulla ekonomike dhe juridike dhe te derjtonte problemet qe dalin

KONSUJT
- Ata jane pushteti ekzekutiv
- Paraqesin magjistraturen kryesore dhe perbejne nje organ kolegjial


SINDIKET DHE TE BETUARIT
- Sindiket ishin magjistrate te perkohshem dhe perfaqesonin interesat e komunitetit
- Nganjehere ushtrojne pushtet administrative te plote

KESHILLAT
- Eshte organ pergjithesisht keshillmor por mund te nxirrte dhe urdhera ndonjehere

ASAMBLEJA
- Ajo mblidhet vetem per te dhene vendime te rendesishme si p.sh: lufta , taksat etj.

ORGANIZIMI EKONOMIK I QYTETEVE
- Ka 4 elemente qe konkurojne ne formimin e nje organizimi ekonomik te forte: Tendenca e senjorit feudal per te vendosur rregulla e tij : Vullneti i tregtareve per tu mbrojtur ndaj senjoreve: Deshira e magjistrateve per te vendosur nje treg te shendoshe: Tendenca e kishes .

KARAKTERISTIKAT E MBRETERISE BRITANIKE GJATE MESJETES
QEVERISJA QENDRORE
- Kurorezimi dhe konsakrimi fetar e vendosnin monarkun mbi te gjithe
- Prerogativa me e rendesishme ishte ruajtja e paqes
- Mbreti asistohej , nga nje keshill qe perbehej nga : Nobilteti i sherbimit (thengs): Keshilltaret besnike, Principet, Peshkopet, Arqipeshkopet dhe Abatet
- Ata formonin asamblene e pergjithshme (witenagemot)
- Ajo ruante formalisht kompetenca gjygjesore , ekzekutive dhe legjislative
- Ajo vepronte dhe se gjykate drejtesie vetem ne raste te instancave te larta
- Perfaqesues i mbretit ne lokalitet ishte Sherifi
- Funksioni I tij kryesor ishte kryesimi I asamblese se kontese
- Writs ishin dokumenta te shkurtra e koncize dhe perbenin teresine e akteve legjislative

MONARKIA FEUDALE
- Ne Angli ekzistonte nje monarki e forte dhe efikase , me nje sistem administrativ te pavarur , me taksa te vendosura direkt nga qeveria qendrore dhe me nje sistem monetar e juridik qe funksiononte mire
- Procesi i feudalizmit qe beri Vilhelm Pushtuesi kishte kryesisht qellime ushtarake
- Ketu ishte vullneti i qeverise qendrore qe beri te funksiononte sistemi feudal
- U afirmua parimi sipas te cilit cdo senjor kishte te drejte te formonte nje gjykate per te gjykuar vartesit e tij(tenats)
- Linden keshtu gjykatat senjorilen (court baron) qe gjykonin kolonet e lire si dhe gjykata senjorile (customary court) qe gjykonte bujkroberit
- U krijua Court of Exhequers kompetente per ceshtje fiskale, Court of King’s Bench qe zgjidhte konfliktet qe perfshinin interesat mbreterore, Court of Cammon Pleas kompetente per ceshtjet e lindura midis personave private
- Keshtu u afirmua COMMON LAW
- Ceshtjet e medha mbeteshin ne kompetencen e Curia Regis ose te Magnum Concilium
- Funksioni me i rendesishem dhe i vertet publik ishte dhenia e drejtesise
- Feudalizmi i sjelle ne Angli pati si qellim te zevendesonte Witenagemot me nje Asamble vasalesh te cilat u bene embrioni i pare i parlamentit te tipit modern
QEVERISJA QENDRORE NEN MBRETERIT ANGLO – NORMANDE DHE MBRETERIT E PARE ANZHUINE
- Mbretierit anglonormande forcuan shume administrimin qendror
- Struktura e shtepise mbreterore u zhvillua drejt sistemit departamental
- Nga dhoma fillestare mbreterore u zhvilluan disa organe : Dhoma mbreterore dhe Thesari
- Nga Thesari u zhvillua Exhequer , nje zyre e perhershme me detyra me te medha sesa thesari
- Skakiera u shnderrua ne organin kryesor financiar
- Mbreti Johani pa Toke me politiken e pasuksesshme shkaktoi nje reaksion te madh. Kjo gje beri qe Banoret e Runnemede te bashkoheshin e ta detyronin mbretin te nenshkruante me 12 Qershor 1215 Karten e Madhe te Lirive
- Per here te pare ajo njihte solemnisht dhe formalisht te drejtat e privilegjet e fisnikeve te medhenj, si individe ashtu dhe te bashkuar ne keshill .
- Ajo afirmonte te drejtat e vasaleve te vegjel duke sanksionuar lirite kushtetuese . Magna Charta mund te quhet dhe modeli i pare i kartes kushtetuese
- Ajo parashikonte nje lloj Gjykate Kushtetuese qe kishte detyre te ndiqte zbatimin e saj
- Komisioni i Rezistences sa here qe konstatonte shkelje te saj duhej ti drejtohej mbretit qe ta zgjidhte problemin . N.q.s ai nuk zgjidhej brenda 40 diteve ata mund te rebeloheshin kundra mbretit ne te gjitha format
- Kishes iu njoh autonomia dhe pavaresia nga nderhyrjet laike
- Ajo rikonfirmoi te drejtat e njerezve te lire

PARIMI I PERFAQSIMIT DHE PARLAMENTI
- Nje nga rezultatet themelore te Magna Chartes ishte afirmimi i parimit te perfaqesimit qe u shfaq me Magnum Concilium e pastaj nepermjet Parlamentit
- Per vendosjen e taksave do te krijohej Keshilli i Larte i Mbreterise i cili do te quhej Parlament
- Struktura e tij u percaktua nga provizionet e Oksfordit
- Keto provizione sanksionuan Oligarkine e Baroneve dhe ishin e tapa e fundit e pushtetit te plotefuqishem te Banoreve . Keto shkaktuan pakenaqesi te madhe te njerezit
- Parlamenti qe u mblodh me 1259 pranoi provizionet e Uestminsterit te cilet u jepnin pronareve te vegjel nje sere garancish ndaj arbitraritetit te senjoreve te tyre
- Parlamenti i thirrur me 1265 nga Simon dhe Montfort kishte si vecori qe thirri per here te pare konteve dhe borgeve. Keto do te dergonin si perfaqesues te tyre ne parlament kavaliere e qytetare
- Qe nga viti 1295 Parlamenti u be nje institucion i perhershem dhe me rol te rendesishem
- Ai perbehej nga 2 dhoma : Dhoma e Larte (e Lordeve) qe perbehej nga arkipeshkevijte , peshkopet, abatet, baronet te rangut te larte te cilet thirreshin ne emer ne , mbledhjen e Magnum Concilium. Funksioni i tyre u be i trashegueshem . Dhoma e Ulet qe perbehej nga deputete te konteve e qyteteve te zgjedhshem

MONARKIA ABSOLUTE DHE KOMBETARE NE ANGLI
- Absolutizmi ne Angli fillon me Dinastine e Tudoreve dhe te Sjuarteve nga 1485 – 1714
- Qysh ne shek. 14 ndermarrjet e manoreve u shnderruan ne ndermarrje kapitaliste . Feudalet pushtuan tokat e komunave per te shtuar pronat e tyre dhe keshtu filloi procesi i Gardhimit qe ashpersoi konfliktet sociale
- Popullsia angleze u konsolidua duke formuar Kombin Anglez
- Krijohet nje shtrese e re , Xhentri , pronare te medhenj tokash qe e administronin pronen e tyre me metoda kapitaliste
- Xhentri dhe Borgjezia ishin te interesuara te dyja per forcimin e pushtetit qendror

VEPRIMTARIA E TUDOREVE (1485 – 1603)
- Veprimtaria e tyre karakterizohet nga koordinimi i te gjitha forcave te pranishme ne vend
- U percaktuan perfundimisht pushtetet e fisnikeve dhe te perfaqesuesve te tyre ne Parlament
- U nxit permiresimi i sistemit gjygjesor te Common Law
- Kisha angleze u be e pavarur nga Selia e Shenjte
------------------------------------------------------------------------------------------------------
- Vullneti i mbretit perkonte me vullnetin e shtetit
- Ne kohen e Henrikut 8 u arrit shkeputja nga Selia e Shenjte dhe pasurite e kishes i kaluan kurores mbreterore
- U forcua dhe Keshilli i mbretit i cili u shnderrua ne instrumentin kryesor te udheheqjes dhe e koordinimit te qeverise angleze
- Kompetencat e tij u shtrine gjeresisht dhe shpesh perdorte metoda arbitrare
- Berthama kryesore ne keshill ishte Sekretaria
- Kalimi nge nje sistem I qeverisjes qendrore te udhehequr nga mbreti me nje sisttem ku qeverisja qendrore udhehiqet nga Ministrat lidhet me historine e Sekretarise se Keshillit
- Krahas sekretareve te shtetit kemi dhe Lordin e thesarit , Lord – kancelarin dhe Ruajtesin e vules
- Kancelari me vone do te shnderrohet ne kryeminister te mbretit
- Nje nga oranet me te njohura ishte dhe Dhoma me Yje . Emri i saj buronte thjesht nga salla e pallatit te Uestminsterit ku Keshilli i Mbretit mblidhej me cilesine e organit gjygjesor
- Dhoma me Yje gjykonte ceshtje si fyerja dhe shpifja



TIPARE TE INSTITUCIONEVE MESJETARE NE FRANCE

MBRETERIA FRANKE , DINASTIA MEROVINGE DHE KAROLINIANE
- Karli i madh konsiderohej si trashegimtari legjitim i parandoreve romake
- Formalisht ai ishte padron i gjithe botes
- Pushteti i tij kishte si funksion kryesor mbrojtjen e kishes
- Ai e ushtronte pushtetin e tij nepermjet 2 prerogativeve : Mundium qe i jepte mundesine te mbronte njerezit duke administruar drejtesine , Banum sipas se cilit kishte pushtet te plote ushtarak , gjygjesor dhe legjislativ
- Aktet qe nxirrte ai quheshin Kapitulare dhe ishin te detyrueshem per te gjithe
- Trashegimi i kurores rregullohej ne saje te 3 elementeve : Familja , Zgjedhja nga te medhenjte , Nderhyrja e papes , pra ishte monarki e Zgjedhshme


PALATIUM
- Palatium ose oborri mbreteror ishte qendra kryesore e organizimit te mbreterise
- Karakteristike e saj ishte se nuk kishte nje seli te qendrueshme , pra ishte gjithmone ne levizje
- Perbehej nga nje rrjet i tere punonjesish qe quheshin Ministriales te cileve u ishte besuar perkujdesja e personit dhe pasurise se sovranit
- Permenden : Dhometari , Siniskalkun, Kupembajtesin, Arkipelani , Kancelari, Kujdestari i pallatit , Konti i Pallatit , Antrustiones (rojet e mbretit) dhe Keshilltaret

ADMINISTRIMI LOKAL
- Organizimi politik ishte mjaft i thjeshtezuar
- Ajo ndahej ne distrikte ne krye te administrates te se cileve qendronte Grafio qe kishte ne dore administrimin civil e ushtarak
- Kontet vareshin direkt nga mbreti dhe ne lokalitetin ku ishin kishin mundium dhe banum. Ata benin raport vjetor para mbretit per punen e tyre
- Viskonti merrej me administrimin e qindeshes
- Duket ishin komandante territoriale
- Markezet ishin kryetare te konteve te medha te krijuara ne kufij
- Per te lidhur qendren me periferine perandoria ndahej ne zona inspektimi, Misatika. Ne to dergoheshin 2 inspektore , miset qe shikonin mbarevajtjen e puneve te shtetit dhe qe raportonin te mbreti dhe qe kishin funksione ekzekutive , administrative per sa kohe ishin per inspektim


SHERBIMI USHTARAK
- Ai bazohej ne : njerezit e lire ishin ata qe duhet ta sillnin per vete dhe eskorten mjete jetese per 3 muaj dhe ata te komanduar qe ishin rekrutuar ne baze te nje kontrate te posacme me nje perfaqesues te mbretit

SISTEMI FISKAL
- Organizimi financiar ishte primitiv dhe si rezultat ishte qe taksa e drejteperdrejt u transformua ne nje takse fikse qe rendonte tokat e vecanta

SISTEMI GJYGJESOR
- Drejtesia ushtrohej nga populli , Asambleja popullore (mallum)
- Ne krye te saj ishte Centenario i cili trajtonte ceshtjet e medha (placita generalia) ndersa me ceshtjen dhe formulonte vendimin
- Me vone ai u zevendesua nga Presidenca E Asamblese Se Kontit
- Gjithashtu Gjykata popullore shnderrohej ne Gjykate E Kontit
- Tashme populli e ushtronte drejtesine vetem per ceshtjet e medha (placita generalia) ndersa me ceshtjet e vogla (placita minor) merrej gjykata e zakonshme

ASAMBLETE POLITIKE
- Ato miratonin rregullat dhe zakonet e adoptuara nga te diturit, zgjidhnin mbreterit, miratonin kapitularet

RENIA E PERANDORISE KAROLINIANE
- Si shkak permenden kontradiktat per shkak te regjimit te tokave dhe detyrimeve personale si dhe nje invazion i ri i popujve barbare


MONARKIA FEUDALE FRANCEZE
- Deri vone mbeti sistem i zgjidhjes se mbretit
- Teorikisht e zgjidhte populli por praktikisht e zgjidhte kleri dhe te medhenjte
- Ne shek. 11 u fut trashegimia e fronit ndermjet shoqerimit te djalit me te madh ne fron. Mbreti ishte Rex coronatus ndersa djali Rex designatus
- Ai paraqitej nga kisha si nje e drejte hyjnore dhe si Sovran absolute
Autoriteti i tij ndaj popullit ushtrohej nepermjet senjoreve prandaj kjo e dobesonte pushtetin e tij . Tjeter element qe dobesonte pushtetin e tij ishte pretendimi i perandorise se shenjte romano – gjermanike per te qene pasues i Karlit te Madh
- I vetmi sovran i vertete ne kete kohe ishte Papa


FORCIMI I MONARKISE DHE RISTABILIZIMI I SHOQERISE FEUDALE
- Luigji 7 siguroi nderin e cdo kreu territorial duke i bere ata vasale te tij
- Feudalizmi u shnderrua ne nje mjet per te rilindur monarkine franceze
- Ndodhi hierarkizmi i se drejtes sipas se ciles mbreti ishte shkalla me e larte e drejtesise
- Mbreti paraqitej si dominues superior
- Drejtesia qe bente ai ishte drejtesi senjorile dhe gjykata mbreterore ishte nje gjykate senjorile
- Mbreti kishte potestas dhe auctoritas
- Detyra e tij ishte mbrojtja e mbreteris , kishes, dhe shtetasve.
- Zhvillohen organe te reja si: Keshilli i mbretit, Shtetet e pergjithshme
- Parlamenti dhe Dhoma e Komtve
- Organet administrimit lokal ishin: Prevostet , Balite, Siniskalket dhe Hetuesit e mbretrise


PERQENDRIMI I PUSHTETIT DHE MONARKIA ABSOLUTE NE FRANC
- Kjo eshte nje periudhe konfliktesh midis Kishes dhe shtetit , mbretit dhe senjoreve, krize ekonomike, financiare dhe sociale .
- Shfaqen 2 tipare themelore: Centralizimi i vazhdueshem dhe pushteti mbreteror dhe rritja e pushtetit te paras .
- Keshtu krijohen premisat per monarkine apsolute qe karakterizohet nga perqendrimi I pushteteve ne duart e mbretit .


NDRYSHIMET EKONOMIKE E SOCIALE
- Kapitalistet e medhenj shfaqen mjaft te fuqizuar per shkak te zhvillimit te tregtise dhe manifakturave
- Ne bujqesi ruhen akoma meredheniet feudale
- Kemi nje kufizim te arbitraritetit te feudaleve
- Taksat shtohen
- Fisnikeria perbehej prej: senjoreve te medhenj, aristokrateve te oborrit
- Nje grup me i ulet ishin fisniket e mesem dhe te vegjel te provincave, fisnikeri qe quhej Fisnikeria e Shpates
- Fisnikeria tjeter ishte Fisnikeria e Mantos qe perfaqesohej nga : borgjeze, tregtare, industrialiste dhe nepunes te larte administrates shteterore
- Ne kete kohe zhvillohen mjaft maredheniet kapitaliste


ZHVILLIMI I IDEVE DHE INSTITUCIONEVE MONARKIKE
- Mbreti francez kerkonte te unifikonte dhe centralizonte pushtetin
- Vetem mbreti e mbante pushtetin
- Organet shteterore ishin vetem keshilluese ose ekzekutive
- Nderkohe zhvillohet dhe Doktrina e monarkise themeluesit e se ciles ishin juristet
- Sipas saj Mbreti i Frances ishte sovran , sovraniteti ishte patjetersueshem dhe i paparashikueshem , mbreti ishte perandor ne mbreterine e tij, ishin burim i cdo drejtesie dhe padron i saj. Nga keto lindi teoria e Drejtesise se deleguar Justice retenue.
- Deshira e tij ishte = me ligjin dhe pushteti i tij ishte i pavarur nga ai i Papes .

CENTRALIZIMI I PUSHTETIT DHE FORMAT E ABSOLUTIZMIT
- Mbreti misheron idealin kombetar
- Forcohet nje institucion administrativ i ri, Guvernatoret , perfaqesues te mbretit qe merrnin pjese ne parlamentet e provincave dhe komandonin ushtrine e milicine e qytetit
- Rendesia e parlamentit te Parisit dhe atyre te provincave vjen duke rene
- Qysh nga shek. 15 u sanksionua nje zakon sipas te cilit mbreti i shpallte dekretet nepermjet Parlamentit te Parisit. Pra ato regjistroheshin nga Parlamenti i cili fitoi te drejten per t’i refuzuar ato n.q.s binin ne kundershtim me ligjet e zakonet e mbreterise . Kjo u quajt e Drejte e Remonstraticionit
- Kur Risheljeja erdhi ne pushtet goditi guvernatoret dhe rizbuloi detyren e intedenteve duke ndertuar nje aparat shteteror te fuqishem . Ai u perpoq te thyente rezistencen e parlamenteve si dhe krijoi flote te perhershme dhe forcoi sistemin e taksave .

ABSOLUTIZMI MBRETEROR DHE LUIGJI 14
- Ai perfundoi plotesisht centralizimin dhe buroktratizmin e shtetit
- Ai mbante prane 6 ministra, kancelarin, 4 sekretare shteti dhe kontrollorin e pergjithshem (kryeministri)
- Organi i qeverisjes ishte keshilli i mbretit mblidhej ne 3 menyra: kur mblidheshin bashkepunetoret me te ngushte quhej Keshilli i Larte, si keshill me 12 anetare merrej me punet e brendshme , rasti mbledhje si kryeministrit me ekspertet financiare quhej keshilli Mbreteror i Financave
- Me 1673 mbreti ndaloi te drejten e Remonstracionit parlmentit
- Autoritetet te jashtezakonshem njohu pushteti i policies
- U krijua ushtria e perhershme kombetare
- Mbreti ishte i vetmi krijues i te drejtes dhe posedonte pushtetin me te gjere legjislativ
- Me 1665 mbreti nisi Kodifikimin e Ligjeve

PERIUDHA MODERNE DHE BASHKEKOHORE

KRIZA E SHTETIT AUTORITAR DHE ARDHJA E SHTETIT LIBERAL
- Kriza e shtetit autoritar eshte nje krize ekonomike
- Shkak tjeter per krizen ishte rritja e vazhdueshme e taksave dhe tatimeve
- Dobesia e pergjithshme e monarkise absolute
- Lindja e rrymave te reja me karakter politik
------------------------------------------------------------------------------------------------------

- Dallimet midis shtetit auroritar dhe atij liberal shihen fillimisht ne qellimet qe shteti do te arrij
- Shtetet predikojne arritjen e mireqenies se individeve
- Shteti liberal nuk merr persiper te arrije ai direkt mireqenien e individeve por siguron kushtet qe cdo peeson te arrije vete ate nepermjet liris qe i jep Cdo individi i njihen lirite qytetare dhe politike
- Dallimi tjeter qendron ne bazen shoqerore te shteteve te . Te liberali baza perbehet nga borgjezia pronare dhe iundustriale e lindur nga Rendi i Trete. Me shtetin liberal borgjezia shfaqet si klase e pergjithshme dhe intreprete e vullnetit kombetar
- Dallimi tjeter qendron ne ideologjin. Ajo shprehet ne kerkesen e lirise individuale per te gjith njerezit si dhe barazin e tyre .
REVOLUCIONET LIBERALE . REVOLUCIONI FRANCES
- Ai formoi nje nga pikat kulmore ne afirmimin e parimeve te reja institucionale
- U fut parimi i barazis “njerezit lindin dhe mbeten te barabarte” (Dekl. Te dr. Te njeriut dhe qytetarit 1789)
- U futen artikuj te rinj per mbrojtjen e sigurise se personit (Dekl.e 1789)
- Per here te pare qytetari konsideroi jasht pushtetit shteteror dhe individualisht i siguruar para tij
- Mohohej cdo forme privilegji
- Menjanohet cdo forme justifikimi e sovranitetit dhe vendoset baza e tij te individet
- U perhap koncepti i Kombit nepermjet te cilit shprehej uniteti i te gjithe atyre qe i perkisnin popullit
- Populli merrte pjese ne formimin e organeve sovrane nepermjet zgjedhjeve te perfaqesuesve te tij
- Edhe mbreti qe akoma perfaqesonte kombin
------------------------------------------------------------------------------------------------------
- Koncepti Kushtetute merr permbajtje te re . Ajo tashme perfshin elementet kryesor te strukturave te organizimit shtetero dhe behet Baze e shtetit sepse ishte shprehje e vullnetit te popullit
- U afirmua “pushteti kushtetutes” qe i perkiste popullit dhe vlefshmeria e kushtetutes vetem prej ushtrimit te tij

-------------------------------------------------------------------------------------------------------
- U afirmua i “shtetit te se drejtes” me 2 fazat e tij: E para ishte ajo e shtetit ligjor sipas te cilit cdo kufizim i autonomis individuale mund te behet vetem mbi bazen e ligjit . Shteti behet ligjor vetem kur ai e bazon veprimtarine e tij mbi ligjet. E dyta eshte ajo e “shtetit te se drejtes” . Kjo shpreher ne parimin se aktet e organeve publike duhte t’i nenshtrohen kontrollit te gjygjtarit qe te shikonte pajtueshmerine me ligjet

REVOLUCIONI ANGLEZ
- Ai u karakterizua nga respektimi i parimeve tradicionale te autonomis lokale dhe liris individuale
- Bill of Rights riafirmoi te drejtat e pakundershtueshme te lirise se popullit qe perfaqesohej nga lordet dhe anetaret e Dhomes se Komunave ne parlament
- Per here te pare Parlamenti u be perfaqesues i unitetit politik te te gjithe kombit
- U sanksionua Parlamentarizmi, pra supremancia e parlamentit ndaj sovranit dhe u hodhen bazat per vendosjen e formes parlamentare te qeverisjes

VENDOSJA E MONARKISE LIBERALE NE ANGLI

GJENDJA POLITIKO EKONOMIKE E ANGLISE NE PRAG TE REVOLUCIONEVE TE SHEK.17
- Reforma protestante i hapi rrugen zhvillimit te kapitalizmit borgjez
- Ceshtja fetare u be faktori vendimtar i carjes se madhe qe ndodhi midis pushteteve ne prag te revolucionit
- Protestantet kerkonin reformim, te kishes angleze mbi baza demokratike, pavaresine e saj nga mbreti dhe pastrimin nga ritet paprale

--------------------------------------------------------------------------------------------------

- Protestantet ndaheshin ne Presbiteriane dhe Indipedente .
- Presbiterianet donin reformim te kishes , heqje te prerogativave te mbretit dhe bindje ndaj parlamentit dhe heqjen e Episkopes
- Indipedentet donin venien e republikes , heqjen e te drejtave feudale, heqjen e privilegjeve tregtare dhe konfiskim te tokave te kishes
------------------------------------------------------------------------------------------------------
- Dinastia e Stjuarteve u ballafaqua me probleme te medha
- Rritja e cmimeve rendonte mbi popullsine dhe Xhentri me Borgjezine kerkonin lehtesi te aktivitetit ekonomik nga taksat e shumta
- Nje fare ekuilibri ishte arritur ne kohen e Tudoreve ku:
- Pushteti gjygjesor kontrollohej nga Gjykata e Dhomes me Yje dhe Gjykata e Kancelarise
- Pushteti ekzekutiv qe forcuar me teper dhe ne saje te sekretarise
- Pushteti ligjvenes ushtrohej nga Parlamenti
------------------------------------------------------------------------------------------------------
- Ne vitin 1628 parlamentaret iu kundervune pushtetit dhe abuzimeve te mbretit me ane te hartimit te “Petition of Right” sipas s eciles 2 dhomat e parlamentit do te ishin superiore ne ceshtjen e vendosjes se ligjeve, kurse mbreti mund te ishte nje vezhgues i thjeshte
- Konflikti kushtetues rreth rolit te pushtetit te mbretit dhe Dhomes s eKomunave e gjykates se Common Law bashke me kembenguljen e komunave per te kontrolluar politiken fetare te kurores u bene shkaqe per te provokuar luften civile

REVOLUCIONI I PARE DHE QEVERISJA E KROMUELLIT
- Nderkohe qe parlamenti kishte qe nuk thirrej , Karli 1 u detyrua ta therriste ate dhe ai ndenji mbledhur per 12 vjet (Parlamenti i gjate)
- Ai miratoi nje varg ligjesh me te cilat u revokua Dhoma me Yje dhe te gjitha gjykatat speciale
- Parlamenti vendosi dhe kohezgjatjen etij nepermjet “Aktit 3 vjecar” i cili thoshte s e kohezgjatja e parlamentit do ishte maksimumi 3 vjet
- Ne 1641 u vendos qe Parlamenti mund te shperndahej vetem me vullnetin e tij
- ------------------------------------------------------------------------------------------------------
- Nje nga shkaqet imediate te krizes ishte dhe vendosja e nje Takse lufte nga mbreti pa pelqimin e parlamentit si dhe kerkesa e parlamentit per te pasur nje ushtri te rregullt
- ---------------------------------------------------------------------------------------------------
- Mbreti dhe keshillit te fshehte te tij iu hoq e drejta per te shqyrtuar ceshtje civile dhe penale dhe kjo kompetence iu la gjykatave
- Gjykata e Ankesave te Pergjithshme duhet te jepte Habeas Corpus Act (I dyti) cdo personi te arrestuar ose ndaluar me urdher te mbretit , te nenpunesve te tij dhe te personave te tjere zyrtare me qellim qe te kontrollohej ligjshmeria e arrestimit ose ndalimit


LUFTRAT CIVILE DHE KARAKTERI I TYRE
- Ne janar te 1642 fillon lufta civile midis mbretit dhe parlamentit
- Gjate kesaj periudhe formohen disa grupe: mbeshtetesit e mbretit Kavalieret , kundershtaret e monarkise Kokerrumbullaket dhe Leveleret qe donin nje lloj komunizmi
- Lufta e pare civile u fitua nga Kokerrumbullaket
- Midis Presbiterianeve dhe Indipendenteve linden kontradikta per formen e qeverisjes , Presbiterianet donin gjendjen ekzistuese dhe hyne ne bisedime me mbretin ndersa Indipendentet donin republiken , gje qe shkaktoi dhe luften e dyte boterore
- Ne fund te saj me 4 Janar 1649 Anglia u shpall republike, Karli 1 u denua me vdekje , u shkri Dhoma e Lordeve dhe u krijua Keshilli i Shtetit

PROTEKTORATI I KROMUELLIT . “ INSTRUMENTI I ADMINISTRIMIT”
- Pas shume spastrimeve ne parlament Kromuelli e shparndau ate me 25 Prill 1653
- Ne korrik te ketij viti u mblodh nje parlament i cili u quajt Parlamenti i Vogel sepse u shpernda me 12 Dhjetor te po atij viti
- Me 1653 Kromuelli hartoi nje kushtetute te Shkruar “Instrumenti i Administrimit” qe eshte i vetmi akt i tille ne historine e se drejtes kushtetuese angleze
- Ajo sanksiononte parlament me nje dhome te zgjedhshme me 400 anetare . Ne krye te shtetit qendronte Lordi – Protektor , Kromuelli i cili bashke me Keshillin ushtarak ushtronin pushtet gjygjesor e ekzekutiv
- Ndryshimi , shfuqizimi apo pezullimi i ligjeve behej vetem nga Parlamenti
- Me vdekjen e Kromuellit ne 1658 dolen 2 teza per formen e qeverisjes : republike dhe monarki
- U vendos per monarkine dhe keshtu pasi Parlamenti i Gjate u shpernda dhe u mblodh Parlamenti i Ri qe thirri ne fron Karlin 2

RESTAURIMI I STJUARTEVE DHE ZHVILLIMET POLITIKO – JURIDIKE
- Ne dekleraten e Bredit me 1660 Karli premtoi s enuk do te perndiqte armiqte e monarkise
- Parlamenti i caktoi Karlit nje shume te caktuar per te mbajtur oborrin e tij
- Meqe ushtria indipendente ishte shperndare mbreti nuk kishte ushtri per momentin
- Me te ardhur ne fron Karli filloi persekutimin e perkrahesve te republikes. Rikrijoi kishen anglikane , u shpall monarkia e trashegushme, u krijuan Dhoma e Ulet, Irlandes dhe Skocise iu la e drejta per te pasur perseri perlamentet e tyre, u krijua Keshilli i fshehte i mbretit.miratua Akti i Betimit.

-Si rezultat i politikes se tij agresive u acaruan marrdheniet me perlamentin.
-Ne parlament u formuan 2 parti : pro mbretit Toret dhe kunder mbretit Viget
-Ne 1679 perlamenti prenoi Habeas Corpus Act (i dyti) qe synonte sigurine e personave dhe mundesonte mbrojtjen e Vigeve dhe frenimin e veprimtaris earbitrare te administrates shteterore
- Thelbi i Habeas Corpus Act (i dyti) ishte se ai i jepej cdo pesoni i arrestuar mund ti drejtohej njerit prej gjygjtareve te larte ku lutej qe ky te jepte urdher per dergimin e tij ne gjygj .

REVOLUCIONI I LAVDISHEM DHE AKTET PER FORCIMIN E PARLAMENTARIZMIT
- Pas Karlit 2 ne fron erdhi i vellai Jakovi 2 Ai u perpoq te rivendoste katolicizmin gje qe e merziti popullin si dhe parlamenti kishte kohe pa u mbledhur .
- Prandaj 1 grup parlamentaresh i derguan nje ftese mbretit te vendeve te ulta Vilhelmit per te sjelle nje ushtri e per te siguruar lirite e shkelura. Jakovi arratiset ne France
- Ne 1689 nje konvente – parlament e shpall Vilhelmin sovran kjo gje shenoi fitoren e revolucionit te dyte qe i hapi rrugen monarkis e parlamentare . Aktet qe e sanksionuan kete ishin Bill of Rights (akti mbi te drejtat) dhe Act of Settelement (akti I trashegimise se fronit) dhe Act of Union (akti I bashkimit)
- ---------------------------------------------------------------------------------------------------
- Me Bill of Rights u konfirmuan juridikisht te drejtat e pakundershtueshme te parlamentit , Liri e fjales, diskutimit si dhe zgjedhje te lira ne Dhomen e Lordeve . Cdo ndryshim I ligjit apo vendosje takse
Duhej te behej me pelqimin e parlamentit
- Me Act of Settlement u sanksionua qe ne fron te vihej pasardhesi me i afert protestant i familjes Stjuart . Ai duhet ti perkiste kishes s e Anglise dhe perjashtohej nga trashegimi cdo katolik . Akti theksonte se ligjet e anglise jane origjinale te popullit dhe te gjithe mbreterit duhet te qeverisnin sipas ketyre ligjeve(parimi I ligjshmerise),. Personave te lindur jashte kufijve te Mbreterise u ndalohej te kishin funksione gjygjesore do qendronin ne detyre derisa te mbanin nje qendrim korrekt dh emund te shkarkoheshin vetem me kerkese te njeres prej dhomave (parimi I parevokueshmierise ae gjygjtarit nga detyra)
- Me act of Union u be bashkimi I Skocise me Angline me 1707 duke pranuar nje monark dhe nje parlament te vetem por duke ruajtur cdo mbreteri legjislacionin e vet derisa te arrihej nje legjislacion I perbashket . Kjo u shoqerua me nje shtim te numrit te pjestareve te dhomave ne parlament

KARAKTERISTIKAT E INSTITUCIONEVE MODERNE NE SH B A

LUFTA PER PAVARESI DHE DEKLERATE E PAVARESISE
- Pas luftes 7 vjecare SH B A u shkeputen nga Anglia me 1783
- Krijimi I kolonive tek kartat mbreterore
- Kolonite e jugut praktikonin ekonomine eplantacioneve ndersa ato te veriut ate Kapitaliste me tregti te zhvilluar
- Pushtetin ekzekutiv e kishin guvernatoret
- Ne cdo koloni vepronin Asamblete qe ishin dydhomeshe , e larte qe emerohej nga sovrani dhe e ulta qe perfaqesonte me te vertete kolonite. Votimi ishte i kufizuar
- Ne kete kohe nuk kishte parti politike dhe njerezit ndiqnin perfaqesuesit e shquar
- ------------------------------------------------------------------------------------------------------
- Vecori e revolucionit amerikan ishte s eai nuk shpertheu brenda nje shoqerie te vetme por midis dy sendeve
- Shoqeria e kolonive iu kundervu Anglise duke kerkuar ndryshimin e kritereve te marrjes se tokave dhe atyre me karakter fiskal
- Por Westminsteri miratoi nje sere ligjesh me karakter fiskal – doganor
- Kongresi kontinental mori vendim per te braktisur Britanine e Madhe dhe keshtu u publikua Common Sens dhe Tom Pein ne te cilen mbeshtetej ideja e pavaresise “eshte dicka absurde qe nje kontinent te qeveriset nga nje ishull”

DEKLERATA E PAVARESISE
- Ne kongresin e 2 kontinental u adoptua Deklerata e Pavaresise qe i shpallte kolonite e bashkuara, te lira dhe te pavarura. Ai shpallte barazine dhe patjetersueshmerine e te drejtave te njerezve . Qeverite jane krijuar prej njerezve per te garantuar te drejtat e tyre . Sa here qe je forme qeverisjeje bie ne kundershtim me keto parime populli ka te drejte ta nderroje ate me nje tjeter qe i zbaton keto parime

ARTIKUJT E KENFEDERATES DHE QEVERISJA NEN TO .
DESHTIMI I TYRE
- Si rrjedhoje e deklerates 18 koloni u bene shtete te pavarura dhe sovrane
- Vetem me 1 Mars te 1781 ato hyne ne fuqi dhe krijonin nje bashkim miqesor te ketyre vendeve
- Ato kufizoheshin nga krijimi i nje organi te perbashket , Kongresi Kontinental ne te cilen shtetet do perfaqesoheshin barazisht
- -------------------------------------------------------------------------------------------------------
- Kongresi kishte disa kompetenca: shpallte luften ose paqen, lidhte traktate dhe aleanca , dergonte ambasadore , vendoste vleren e monedhes etj .
- U krijua thesari i perbashket qe do te administrohej nga Kongresi
- Ai do ta organizonte punen ne komisione dhe borde deri sa te krijoheshin Departamentet
- -----------------------------------------------------------------------------------------------------
- Kushtetuta nuk i permbahej parimit te ndarjes se pushteteve
- Mungonte nje dege e Ekzekutivit . Parashikohej nje president por ai ishte vetem nje drejtues qe perfaqesonte dinjitetin e kombit
- ------------------------------------------------------------------------------------------------------
- Nderkohe qe vendi qeverisej nga artikuj u shfaqen ide te ndryshme per qeverisjen ne teresi , kjo sepse amerikanet nuk donin nje qeveri qendrore te forte dhe as nje te dobet
- Kongresi u kthye ne nje organ jo efektiv
- Faktor qendrueshmerie ishte dhe ushtri e vogel . Vendi shpetoi nga kryengritjet ne mase fale Xhorxh Uashingtonit
- U pa se kongresi nuk po mbante dot rregullin ne bashkim
- Per te ndryshuar artikujt e konfederates u mblodh nje kuvend ne Filadelfia me 1787

KUVENDI I FILADELFIAS PER KUSHTETUTEN E RE TE SH.B.A
- Delegatet me me influence kerkonin nje qeveri qe te mbeshtetej ne pelqimin e popullit dhe qe te ushtronte vetem pushtet e deleguara prej tij . Sipas tyre pushtet qe nuk delegoheshin asaj i mbeteshin popullit
- Tashme hidhej ideja per nje qeveri te forte kombetare . Cdo shtet duhet te kishte nje kushtetute te shkruar ne baze te se ciles do te kishin parlamente te forta te zgjedhura nga populli , nje ekzekutiv te dobet dhe nje gjygjesor te pavarur
- Qeveria e re do ndertohej mbi bazen e sistemeve elektorale
- -----------------------------------------------------------------------------------------------------
- Ajo qe shqetesonte delegatet ishte lufta e klasave ne Amerike
- Parimi qe mund te ekuilibronte kete lufte u gjet nga Medisoni i cili thoshte s e qeverisja kombetare mund te mbetej nje arbiter jopasionant ne konfliktet e lindura midis grupeve te ndryshme . Rezultat i kesaj do te ishte pluralizmi i realizuar ne feudalizem
- Nje nga vendimet me te rendesishme te Kuvendit ishte pranimi i 3 parimeve fillestare: nje bashkim i thjeshte federal nuk do te permbushte objektivat e peopozuara nga Artikujt e Konfederate ;nuk do te ishte e pranueshme asnje marreveshje midis pjeseve apo shteteve te tera si shtete sovrane : nje qeveri kombetare duhet vendoste nje trup te perbere prej 1 legjislativi, ekzekutivi dhe gjygjesori suprem

KUSHTETUTA E SH.B.A. PERMBAJTJA E SAJ
- Ajo perbehet nga hyrja , 7 artikuj dhe 27 amandamente
- I permbahet parimi te ndarjes se pushteteve ne 3 pjese te pavarura : legjuslativ, ekzekutiv dhe gjygjesor
- Artikulli i rregullon pushtetin legjislativ. Legjislativi qe ka per detyre te nxjerre ligje perfaqesohet nga Kongresi i cili eshte i perbere nga 2 dhoma : Dhoma e Perfaqesuesve dhe Senati
- Ato miratojne cdo projektligj i cili i paraqitet per miratim presidentit. Kongresi ka te drejte te vendose e te mbledhe taksa doganore , tatimet dhe taksat e brendshme , te paguaje borxhet dhe te siguroje mireqenien e mbrojtjen e pergjithshme te SH.B.A , etj, . Ai mban ushtrine dhe shpall luften
- ---------------------------------------------------------------------------------------------------
- Artikulli 2 rregullon pushtetin ekzekutiv . Ai ushtrohet nga presidenti qe zgjidhet nga populli . ai eshte komandant i pergjithshjem i forcave te armatosura dhe i mbrojtjes territoriale te shteteve te vecanta
- Artikulli 3 rregullon pushtetin gjygjesor . Ai ushtrohet nga Gjykata e Larte dhe gjykatat e tjera me te ulta te federates ose shtetve te vecanta per formimin e te cilave kongresi vendos here pas here . Gjykata e Larte eshte shkalla me e larte e sistemit gjygjesor dhe shqyrton ankesat e qytetareve ndaj vendimeve te instancave me te uleta
- --------------------------------------------------------------------------------------------------
- Organet qendrore te federates kane te drejte te nderhyjne ne shtete te vecanta per sigurimin e qetesise vetem me kerkesen e Asamblese Ligjvenese te shtetit ose pushtetit te tij ekzekutiv
- Pra u sanksionua qe Kushtetuta dhe ligjet kombetare ishin supreme me kushtetutat dhe ligjet e shteteve te vecanta . Kjo kushtetute vuri kufizime me qeverite e shteteve
- Nepermjet saj u mbajt parasysh qe qeveria kombatare mund ti zbatonte ligjet pa pyetur per qeverite e shteteve te vecanta . Keto konflikte do te zgjidheshin nga gjygjtaret kombetare
- Tashme Kongresi kishte te drejten te shpallte luften me shumice votash dhe jo me unanimitet te plote

KUSHTETUTA E SHBA DHE TE DREJTAT THEMELORE TE NJERIUT
- 1O amendamentet e para te kushtetutes sanksionojne me shume te drejta e shteteve te vecanta sesa te personave te vecante . keto 10 amandamente u quajten Karta e te Drejtave , The Bill of Rights
- Ne pergjithesi ata afirmojne lirite qytetare e politike si liria endergjegjes, shtypit, grumbullimit, parashtrimit te kerkesave, sigurine personale dhe te baneses, te drejtat e personit gjate ndjekjes penale dhe procesit gjygjesor etj .
- Amandamenti i 14 thote se asnje nga shtetet nuk mund te privoje asnje person nga jeta , liria ose pasuria , pazhvillimin e nje procesi te rregullt gjygjesor, apo tu mohoje personave nen juridiksionin e vet te drejten per tu mbrojtur njesoj nga ligjet
- Amendamentet 9 thekson se numerimi i disa te drejtave te bera ne kushtetute nuk mund te interpretohet si mohim i te drejtave te tjera si qytetare
--------------------------------------------------------------------------------------------------------
- Federalistet dhe Republikanet mbeten dy grupimet e para me karakter politik . Sot Federalistet jane paraardhesit e Republikaneve ndersa Republikanet e pare jane Demokratet e sotem

LUFTA CIVILE DHE NDRYSHIMET NE SISTEMIT POLITIK TE SHBA
- Zhvillimi ekonomik i SHBA kishte karakter origjinal
- Se pari ekzistonte nje reserve e madhe tokash te lira ne perendim dhe nje emigrim I lire prej Europes ne SHBA . Se dyti puna e sklleverve ne shtetet e jugut
- U be shpronesimi i pronareve te meparshem si dhe pushtimi e blerja e tokave ne kushte jo te barabarta
- Skllaveria po bente te pamundur zhvillimin e industrise ne vete jugun
- Keshtu ekzistonin vetem 2 rrugedalje : te riorganizohej bashkimi i shteteve mbi bazen e skllaverise os embi bazen e punes se lire
- -----------------------------------------------------------------------------------------------------
- Ne keto kushte Karolina e jugut dhe disa shtete te tjera dolen nga bashkimi duke formuar nje shtet te ri , Shtetet Konfederative te Amerikes me nje kushtetute te veten qe ligjeronte skllaverine dhe sigurimin e tokave te reja
- Me 12 prill 1861 filloi lufta midis shteteve te jugut dhe te veriut. Presidenti Linkoln kishte hartuar nje plan per pranimin e shteteve te jugut me heqjen e skllaveris
- Me 22 shtator 1863 ai shpalli Proclamation d’Emancipation qe theksonte se te gjith sklleverit qe i perkisnin rebeleve ndaj qeverise deklaroheshin te lire
- Me 1865 amendamenti 13 vendosi perfundimisht heqjen e skllaverise .